sterren kijken met studenten van de RUG (foto: Jan Koeman)

Het Lauwersmeergebied is, behalve Nationaal Park, sinds ruim twee jaar ook ‘Dark Sky Park’, oftewel ‘duisternispark’. Een Engelstalige titel omdat het is toegekend door de IDA (International Darksky Association), een wereldwijde organisatie. Om dit predicaat te verdienen en te behouden is er meer nodig dan alleen duisternis. Het gaat er natuurlijk ook om zoveel mogelijk overbodig kunstlicht te vermijden maar meer nog dan dat om ‘de mensen’ te laten beleven dat duisternis van zichzelf waardevol is en een waarde die we steeds meer zijn verloren. En dat er in het donker en aan de nachtelijke hemel van alles te zien is.

Dat beleven kan iedereen op eigen gelegenheid doen. Een van de voorwaarden van de IDA is dat het gebied ’s nachts even toegankelijk is als overdag (‘vrij wandelen op wegen en paden’) maar er zijn ook excursies en andere evenementen in het donker. Zo zijn er thema-excursies als ‘volle maan wandeling’ of ‘sterrenbeelden wandeling’ en, in samenwerking met het Kapteijn instituut (sterrenkunde) van de Rijksuniversiteit Groningen, sterrenkijk avonden.

niets te zien?

Het organiseren van duisternisactiviteiten levert wel wat onvoorziene ‘uitdagingen’ op. Zo merkten we tijdens deze excursies dat veel kinderen, maar ook volwassenen, verwachtten dat we ze onderweg zouden laten schrikken van engerds die plotseling tevoorschijn zouden springen. Lopen in het donker riep sterk de associatie op van ‘spooktocht’. Duisternis, kortom, werd één op één verbonden met ‘eng’. We realiseerden ons dat verminderen van overbodig kunstlicht niet gaat werken zolang de meeste mensen per definitie ‘licht’ verbinden aan ‘veilig’ en ‘duister’ aan ‘eng’. Daarom organiseren we elke schoolvakantie een ‘ik ben niet bang in het donker’-excursie, speciaal bedoeld voor kinderen maar dappere ouders mogen ook mee.

Voor veel mensen is wandelen in een donker bos, zonder een zaklantaarn, een nieuwe ervaring. Kunstlicht is in onze maatschappij zodanig alom aanwezig dat we er aan gewend zijn geraakt en dat we ons zonder kunstlicht onzeker voelen. We gunnen onze ogen daarom ook bijna nooit de gelegenheid om zich aan het donker aan te passen, iets wat ongeveer 20 minuten duurt. Maar na zo’n 20 minuten blijkt dat je ook zonder kunstlicht veel meer kunt zien in het donker dan gedacht. Het licht van de sterren is genoeg om het pad te vinden en de maan blijkt schaduwen te veroorzaken en wordt zelfs ervaren als irritant fel. Ik hoorde een keer iemand zeggen: ‘kan die ‘bouwlamp’ niet uit?

Ook voor geïnteresseerde media, uit binnen- en buitenland, is het in beeld brengen van een Dark Sky Park een uitdaging: want hoe breng je duisternis in beeld? We hebben inmiddels menig wanhopige fotograaf en cameraman op bezoek gehad: niets te zien of te filmen voor ze, zonder flits of lamp. Een ander punt is dat het om maan en sterren te zien wel onbewolkt moet zijn en dat valt moeilijk te plannen…. Daarom begint elke duisternis-activiteit met een inleiding binnen met een ‘praatje bij een plaatje’. Is het dan onverhoopt bewolkt, volgt een ‘gewone’ wandeling in het donkere bos.

vallende sterren

Tweekeer per jaar organiseren we een ‘vallende-sterrenavond’; op 13/14 augustus, de ‘Perseïden’ en op 13/14 december, de ‘Geminiden’. Er zijn elke nacht vallende sterren te zien maar de kans dat je er een ziet is niet zo groot. Een aantal keren per jaar zijn er veel meer dan gemiddeld vallende sterren. Dat noemen we dan ‘vallende sterrenregen’, een wat misleidende term want zelfs dan is er op zijn best gemiddeld iets van één per minuut te zien. Omdat samen naar vallende sterren kijken veel leuker is dan alleen en om niet met z’n allen een stijve nek te krijgen van het omhoog kijken, zetten we dan veldbedjes neer bij de Bosschuur. In augustus hoeft het dan alleen nog maar onbewolkt te zijn en de avond is geslaagd en in december leveren we er nog dekentjes bij tegen de kou.

Nu is het de laatste jaren op één keer na steeds onbewolkt geweest, of in elk geval grotendeels, maar vorige week vrijdag ging ongeveer alles mis. Zo waren er per abuis twee verschillende aanvangstijden gecommuniceerd, 20.00 en 21.00 uur, was er iets verkeerd gegaan bij de digitale boekingen en lukte het pas na enige tijd om de computer en de beamer te laten samenwerken. Maar het meest mis was het weer: dikke bewolking waar zo nu en dan sneeuw uit viel. Geen ster te zien, laat staan een vallende. Dat was jammer voor de dertig deelnemers, vooral voor het echtpaar dat er speciaal voor uit den Haag naar het Lauwersmeer voor was gekomen. De koffie met een kerstkoekje bij het verhaal binnen kon de teleurstelling niet doen vergeten maar ja….. Volgend jaar hebben we weer geen garantie maar wel een kans!

boswachter Jaap Kloosterhuis