bouwborden in het bos

Vanwege corona mogen onze vrijwilligers helaas niet aan de slag in onze terreinen. Toch willen wij contact houden met hen en daarom verschijnt de vrijwilligersbrief voor West-Brabantse vrijwilligers wel met enige regelmaat. Deze wordt trouwens gemaakt voor de vrijwilligers maar ook door vrijwilligers. In de laatst verschenen brief stond een fraai artikel van de hand van vrijwilliger Eelco over werkzaamheden in het Ulvenhoutse bos. Wellicht vind u het ook leuk om dit artikel te lezen.

Kwel wel
Hoe beheert Staatsbosbeheer het bos? Dat onderzoeken we in deze rubriek. We kijken mee met ecologisch adviseur Ed Michels bij het herstel van het kwelwater ten zuiden van het Ulvenhoutse Voorbos.
Op het strand kon ik uren bezig zijn met emmer en schep. Het zeewater dat in uitgesleten geultjes vanaf de vloedlijn naar zee stroomde kon ik niet ongemoeid laten. Er moesten zanddammetjes in en via omleidingen ging ik bepalen hoe het water stroomde. Prachtig toch. En nu ontmoeten we ecologisch adviseur Ed Michels die in opdracht van Staatsbosbeheer toeziet op de verbetering van de waterstroom naar en in het Ulvenhoutse Voorbos. Zijn werk heeft wel wat weg van mijn spel op het strand. Maar waarom moet Ed die waterstroom eigenlijk verbeteren?

beek- en rivier begeleidend bos
Ed vertelt dat het Ulvenhoutse Voorbos een beek- en rivier begeleidend bos is. In dat bostype komen bijzondere plantensoorten voor die hoge eisen stellen aan de waterhuishouding. Niet te veel water. En niet te weinig. Niet zomaar regenwater. Maar water dat in de bodem is verrijkt met de juiste voedingsstoffen. Planten als witte rapunzel, knikkend nagelkruid en dalkruid zijn van dat in de bodem verrijkte kwelwater afhankelijk.
Een deel van het kwelwater ontstaat doordat het Annabos hoger ligt dan het Ulvenhoutse Voorbos. Water stroomt in dit gebied van het zuidoosten naar het noordwesten. Water dat op de bosbodem valt, stroomt door de bodem en komt verrijkt met mineralen op een lager niveau weer aan de oppervlakte. Dat is kwel. Maar door menselijke ingrepen zijn de oorspronkelijke kwel- en waterstromen verstoord. Voorbeelden van die verstoringen zijn de vroegere aanleg van rabatsloten, de aanleg van de A58 en woningbouw aan de zuidrand van het Ulvenhoutse Voorbos. Met als gevolg dat de kwel niet meer de goede voedingsstoffen bevat. Dat het op veel plaatsen in het Ulvenhoutse Voorbos te droog is en op sommige plaatsen te nat voor de bijzondere planten die daar leven.
‘Eigenlijk is het eenvoudig’, zegt Ed. ‘We moeten zorgen dat water met de juiste voedingsstoffen bij de planten komt, en dat er niet te veel en niet te weinig van is’. ‘Daarvoor is met deskundigen een plan gemaakt. Zijn er aannemers ingehuurd en heeft Ed de beschikking over houten stuwen, zandhopen, duikers (buizen) en kranen. Belangrijke activiteiten uit het plan zijn onder andere het verondiepen van sloten waardoor het grondwaterpeil hoger komt, met stuwen zorgen voor een zomer- en winterpeil, de oude rabatten slechten, belemmeringen in de doorstroming opheffen en… Gelukkig zag Ed dat ik de opsomming niet bij kon pennen. Waarop hij voorstelde dan maar in het bos naar de werkzaamheden te kijken.

problemen oplossen
We starten de tocht ten zuiden van de A58 in het Annabos ergens tussen de Royaaldreef en Landgoed Vakenberg, het hogere deel van het stroomgebied. Al snel laat Ed een eerste probleem zien, door de diepe sloten stroomt het regenwater met veel geweld uit dit bosgebied weg richting Breda. Door zand in de diepe sloten te storten en de aanleg van stuwen zal regenwater langer in dit gebied blijven. Zo komt het regenwater meer ten goede aan het bos. Met als gevolg een hogere grondwaterstand in het Annabos. Maar elk voordeel heeft zijn nadeel. Door de hogere grondwaterstand in het Annabos zal ook meer grondwater richting de Broekloop stromen. Dat beekdal ligt te westen van het Annabos en het water arriveert daar door een dikke laag landbouwgrond. ‘Om te voorkomen dat het water te veel fosfaat meevoert uit de landbouwbodem naar de Broekloop gaan we 18 duizend kubieke meter grond afgraven’, zegt Ed. En we geven de Broekloop een minder stijl profiel waardoor er meer verschillende gradiënten ontstaan. Goed voor de biodiversiteit. Even later rijden we langs de Royaaldreef naar het viaduct bij de A58. Kijk zegt Ed, via de sloten langs de Royaaldreef stroomt water vanuit het Annabos naar het viaduct. Maar daar houdt de sloot nu op en slaat links af richting zee. Zo komt het water niet in het Ulvenhoutse Voorbos. Dus gaat men hier een duiker aanleggen zodat het water langs de Royaaldreef richt het noordwesten kan stromen. Maar dan komt er ook meer water langs de daar aanwezige huizen en bebouwing. ‘Daar is rekening mee gehouden’, zegt Ed. ‘Door het aanbrengen van drainage voorkomen we dat de bewoners last gaan krijgen van het hogere waterpeil’.

Even later bevinden we ons in het zuidelijke deel van het Ulvenhoutse Voorbos. Daar toont Ed de oude rabattensloten. Rabatsloten ontstaan doordat men een diepe sloot uitgraaft en de grond als een dijkje op het talud laat liggen. Die rabatsloten zijn vroeger in het natte bos aangelegd om de teelt van bijvoorbeeld eiken mogelijk te maken. Het probleem met de rabatsloten is dat ze, omdat ze diep zijn, kwelwater afvangen en versneld afvoeren. Daarnaast zijn de opgeworpen ruggen te hoog en daarom ook te droog voor de soorten van het beek- en rivier begeleidende bostype. Door de ruggen overstromen sommige delen van het bos ook niet meer. Daarom worden op een aantal plaatsen de rabatsloten verondiept. ‘Dat doen we’, zegt Ed, ‘door de bovenlaag van de rabat te verwijderen. Daarna het zand terug te storten in de sloot en dan de bovenlaag met humus weer terug te leggen’. Een ander probleem is de vervuiling van kwelwater met bijvoorbeeld autoshampoo. Dat komt voor bij nieuwbouw. Daarom komt er een helofytenfilter om water uit de nieuwbouwwijk te zuiveren. Een helofytenfilter bestaat uit planten (m.n. riet) op een vloeiweide. Tussen die planten leven bacteriën die schadelijke stoffen omzetten in voedingsstof voor de planten. Een mooi systeem om op een natuurlijke manier water te zuiveren. Soms zijn maatregelen ook nodig om overtollig water af te voeren. In het noorden tegen landgoed Wolfslaar laat Ed een nieuwe duiker zien die voorkomt dat hier te veel water blijft staan. Er stond zo veel water dat de bomen er zichtbaar onder hebben geleden.

trots op bruin water
Nu was ik vroeger op het strand trots op mijn mooie dammetjes. Waar is Ed trots op? We stoppen even met wandelen en Ed wijst op het water in de sloten. ‘Kijk’, zegt hij, ‘zie je die bruine kleur? Dat komt door het ijzer dat met het kwelwater is meegekomen. Dat betekent dat het kwelwater weer de goede voedingstoffen opneemt uit de bodem. En dat planten daar baat bij hebben kun je zien aan de waterviolier die, zover we kunnen kijken, in de sloten weelderig voorkomt’. Ed is trots op het mooie resultaat. De kwel is weer wel!