Grote zilverreigers foto: Henk Hupkes

Een jaar lang, maandelijks een ronde maken door het ‘grazige deel’ van de Oostvaardersplassen om daar vogels te tellen levert prachtige beelden, enorme aantallen en een diversiteit aan vogelsoorten op.

Het nieuwe jaar is onmiskenbaar begonnen en toch wil ik met dit blog nog even terugkijken op het afgelopen jaar. Vogeltellers Henk Hupkes en Jos Scholten lieten afgelopen week in hun jaaroverzicht zien welke vogels ze afgelopen jaar in De Driehoek en een groot deel van het ‘droge deel/ buitenkaadse deel’ van de Oostvaardersplassen zijn tegengekomen. Daarbij spreken ook de aantallen tot de verbeelding.

Maandelijks tellen Jos en Henk volgens een vast stramien in een aantal vlakken verspreid over het terrein de vogels die in deze gebieden aanwezig zijn. Ik volg deze tellingen altijd met groot enthousiasme omdat ze door het jaar heen de patronen van de vogeltrek en het terugkomen van de broedvogels in het voorjaar laten zien. In een eerder blog is de werkwijze van Henk en Jos uitgelegd.

130 vogelsoorten

In dit overzicht gaat het om 130 verschillende vogelsoorten, van aalscholver tot zwartkopmeeuw, met een totaal van 145.243 getelde vogels. In geel gekleurd zijn de vogels van de N2000 soortenlijst waarvoor de Oostvaardersplassen als leefgebied is aangewezen. 19 van de 32 vogels, die op deze lijst staan en de Oostvaardersplassen als broedgebied of als pleisterplaats tijdens de vogeltrek gebruiken kunnen we dus terugvinden in het ‘grazige deel’. De andere soorten zijn vogels van moeras en open water.

Het gaat in het grazige deel om steltlopers, die foerageren op de natte graslanden, om roofvogels die op zoek zijn naar muizen en andere lekkernijen in de ruigtes en open delen en watervogels (eenden en ganzen) die overnachten op het water van de poelen in het gebied en grazen op de drogere graslanden.

Even de waargenomen N2000-soorten op een rijtje:

Ganzen: Brandgans (40451), Kolgans (465), Grauwe gans (9473)

Eenden: Bergeend (1194), Krakeend (284), Kuifeend (176), Pijlstaart (1315), Slobeend (9586), Smient (6499), Tafeleend (1842), Wintertaling (18312)

Steltlopers: Grutto (212), Kemphaan (1233), Kluut (253)

Andere: Nonnetje (8), Wilde zwaan (28), Zeearend (31), Dodaars (1), blauwborst (41)

Henk en Jos aan het woord:

Naar aanleiding van de telgegevens belde ik Henk en Jos op met een aantal vragen.

Wat waren voor jullie de hoogtepunten van het afgelopen jaar?

Henk: Elk bezoek worden er wel tientallen grote zilverreigers en in iets mindere mate de blauwe reigers  gezien, maar in oktober hadden we een bezoek waar we 5 verschillende soorten reigerachtigen zagen. Naast de grote zilver- en de blauwe reiger, ook de kleine zilverreiger, de purperreiger en de koereiger, daar werden we wel blij van.

Jos: Ik ben onder de indruk van de enorme toename van het aantal cetti’s zangers in de laatste paar jaar.

Kan je iets zeggen over bepaalde trends die je door de loop van de jaren hebt kunnen waarnemen?

Henk: Dit nog jonge gebied heeft vanaf  de drooglegging in 1968 al heel wat ontwikkelingen doorgemaakt. De eerste jaren ontwikkelde zich een landschap met bomen en struiken (wilg en vlier), riet, ruigtes en struweel. Naderhand werden er wat waterpartijen gemaakt. De verschillende habitats (leefgebieden) herbergden in de jaren negentig bijna 100 verschillende broedvogels. Mede door de invloed van toenemende aantallen grote grazers veranderde het landschap in een grasland. Dit had tot gevolg dat het aantal broedvogelsoorten afnam en dat het gebied vooral buiten het broedseizoen aantrekkelijk werd voor grote groepen foeragerende ganzen, eenden, kieviten en goudplevieren. De nu ingeslagen weg zal weer voor een kentering zorgen.

Jos: Het is te vroeg om nu al iets te zeggen over de veranderingen in aantallen vogels als gevolg van de inrichtingsmaatregelen waar nog volop aan gewerkt wordt. Stel die vraag over een aantal jaren nog eens, dan kunnen we beter zien wat de effecten zijn.

Wat is je favoriete vogelsoort?

Henk: Ik heb niet één soort in het bijzonder, maar omdat ik in het heggenlandschap van de IJssel ben opgegroeid, hebben de daar toen algemeen voorkomende zomertortel en de boerenzwaluw bij mij wel een speciale plek. Beiden staan op de rode lijst, de eerste als bedreigd en de tweede als gevoelig.
Het is niet meer voor te stellen dat bij de broedvogelinventaristatie van 1997 in het begraasde deel 32 territoria van de zomertortel werden geteld. De laatste 40 jaar zie je ook landelijk een dalende trend in het aantal broedgevallen.

Jos:  Mijn hart gaat sneller kloppen van de blauwe kiekendief. Of misschien beter nog de ‘steppekiek’. Vooral de mannetjes, geweldige soort.

Hoe denk je dat het gebied er over vijf  á  tien jaar uit ziet?

Henk: Door het structureel verminderen van het aantal grote grazers en het aanleggen van een bos-weidelandschap en waterpartijen zitten we nu in een overgang van kort grasland naar een landschap met veel structuur en meer variatie: grasland, riet, ruigte, bosschages, meer open water en eilandjes en veel oevers. Deze verscheidenheid in habitats zal leiden tot een hogere biodiversiteit. Ik verwacht dan ook meer ruigtesoorten zoals grasmus, bosrietzanger, blauwborst, sprinkhaanzanger, rietgors en roodborsttapuit.
Door meer water en oeverranden zullen steltlopers en reigers toenemen. Het voedselaanbod van muizen etende roofvogels zal door de variatie in vegetatie toenemen.
Ik ben ook benieuwd of de in de jaren 90 algemene broedvogels zoals veldleeuwerik, graspieper, gele kwikstaart paapje en spotvogel, in min of meerdere mate terugkeren. Al met al wordt het een zeer boeiende en spannende tijd om deze ontwikkeling te volgen. De natuur zorgt altijd weer voor verrassingen.

Jos: Of het gebied dezelfde vogeldiversiteit gaat krijgen als in de beginjaren is ook een kwestie van afwachten. Geduld is in deze een schone zaak. Natuur heeft zeker haar tijd nodig en die moeten we haar in alle rust gunnen.