De Grote Koningsbelt | Foto: Hennie Bouwhuis

In deze coronatijd vertel ik elke donderdagochtend in het radioprogramma Klaar Wakker van RTV Oost iets over mijn werk en de natuur. Afgelopen week, de week waarin Koningsdag en de vroegere Koninginnedag viel, vertelde ik onder andere iets over de Grote Koningsbelt, het hoogste punt van de Sallandse Heuvelrug. Dit punt heeft een bijzondere geschiedenis. In dit gastblog vertelt Hennie Bouwhuis over deze bijzondere plek.

(door Hennie Bouwhuis)

De Sallandse Heuvelrug kent een aantal hoog gelegen punten die we herkennen in namen als Noetselerberg, Haarlerberg, Sprengenberg en Holterberg. In hoogte moeten die het afleggen bij de Grote Koningsbelt (75,5 m. NAP), onderdeel van landgoed De Sprengenberg. Aan het begin van de 20e eeuw liet Twents textielfabrikant A. van Wulfften Palthe op de Sprengenberg in fasen Huis Sprengenberg bouwen, beter bekend als de Palthetoren. Met de nieuwste (stoom)technieken werden heidevelden omgevormd tot bos. Rond 1910 liet bij op het topje van de Grote Koningsbelt een koepel bouwen. Gemaakt van gewapend beton werd het gebouwtje ruim een meter ingegraven om het aan het zicht te onttrekken, het stak zo’n 1.40 meter boven het maaiveld uit. De koepel was zo’n vijf meter in doorsnede, dak en muren waren twintig centimeter dik. De familie Palthe verbleef er graag na een pittige wandeling, maar reed er ook wel met een koetsje naar toe. De ruimte kreeg ook als benaming ‘wijnkelder’; tijdens het aangenaam verpozen zal de wijnfles ook wel eens op tafel zijn gekomen. Dat hebben ook jagers gedaan, in die jaren een grote passie in de kring van fabrikanten.

De koepel tijdens de Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de koepel door de Duitsers ingenomen en getransformeerd tot luisterpost voor vliegtuigen. Er werden enkele goed gecamoufleerde barakken gebouwd voor de soldaten. In de oorlog bleef alles een geheimzinnig gebeuren op de top van de berg, zelfs voor de familie Van Wulfften Palthe. Omdat de bevrijders dachten dat de koepel een soort fort was, is deze aan het eind van de oorlog kapot geschoten. Bovengronds zijn wat brokstukken de enige sporen uit dit speciale verleden, mogelijk dat ondergronds nog meer restanten te vinden zullen zijn.

De koepel tijdens de Koude Oorlog
Tijdens de Koude Oorlog stond van 1953 tot 1964 op de Grote Koningsbelt een militaire uitkijkpost. Deze maakte deel uit van 276 uitkijkposten verspreid over ons land. Deze post was de enige in de gemeente Hellendoorn. De posten van Haarle, Markelo en Bathmen vormden samen een kring die in verbinding stonden met het regionale commandocentrum in Deventer. Doel van de post was om laagvliegende vliegtuigen te herkennen. De wijnkelder was zoals gemeld kapot geschoten. De luchtwachtpost bestond uit een betonnen fundering opgemetseld met een paar muurtjes met een open ruimte in het midden; dat was het uitkijkplatform. Tijdens de oefeningen werden vliegtuigen van Koninklijke Luchtmacht over het gebied gestuurd. Het herkennen ervan leerden de vrijwilligers in de wintermaanden. Een officier en sergeant van het Korps Luchtwacht Dienst kwamen dan naar hotel ‘De Haarlerberg’ om beelden van de vliegtuigen te vertonen.
Door verbeterde radar en steeds hogere vliegsnelheden van de vliegtuigen met straalmotoren werd de luchtwachtpost in 1964 opgeheven.

De Grote Koningsbelt kunt u zien aan de Bergweg Haarle. Komend vanaf de Toeristenweg Nijverdal- Holten fietst of wandelt u richting Haarle. Na ongeveer 200 ziet u links het hoge punt met daarop enkele Amerikaanse eiken. Dat is de enigste manier om de speciale hoek te ‘beleven’, er loopt geen weg naar toe.

Hennie Bouwhuis is voorzitter van de Stichting Marke Haarle en mede auteur van het boek ‘Haarle en de Berg‘.