www.boswachtersblog.nl/ Overijssel

De Zunasche pingo

10 juli 2020 Boswachter Kees Jan Westra in Overijssel

Luchtfoto Zunasche Heide

Allerlei zichtbare elementen in het landschap van de Sallandse Heuvelrug herinneren ons aan het feit dat vele duizenden jaren geleden enorme ijsmassa’s hier het landschap hebben gevormd. Denk bijvoorbeeld aan de Holterberg en De Koningsbelt. Maar er zijn ook plekken in het landschap die wat minder in het oog springen en waar u vermoedelijk regelmatig onwetend aan voorbij fietst. U kent waarschijnlijk het dode berkenbosje aan de Blokkendijk op de Zunasche Heide tussen Nijverdal en Rijssen wel. Wist u dat deze berken zich midden in een bijzonder geologisch restant van zo’n 12.000 jaar oud staan? Een pingo-ruïne.

Een pingo is een heuvel die ontstaat als een ondergrondse ijsklomp – een zogenoemde ijslens – de bodem omhoog duwt. Deze kunnen tot wel zestig meter hoog worden en driehonderd meter breed. In Canada, Groenland en Siberië zijn deze heuvels in een verder vlak toendra-landschap nog steeds te zien. Het woord pingo komt van de Inuit en betekent ‘heuvel die groeit’.Een voorwaarde voor het ontstaan van zo’n heuvel, is de aanwezigheid van permafrost. Het is dan zo koud, dat de ondergrond permanent bevroren is. Zo’n 12.000 jaar geleden was het in ons land zo extreem koud, dat er een diepe bevroren laag in de bodem zat. Onder deze laag staat het grondwater onder grote druk. Als er scheuren in de permafrost ontstaan, komt dit grondwater omhoog. Het bevriest vervolgens weer door de kou van de bevroren bodem. Er vormt zich een ijslens, die door de aanvoer van meer grondwater steeds groter wordt. De ijslens wordt omhoog gestuwd en duwt de bovengrond mee omhoog tot een heuvel. Deze pingo heeft dus een kern van ijs.

Ontstaan Pingo ruïne

Ontstaan pingo ruïne
Ontstaan van pingo ruïnes | Bron: Stouthamer, Cohen & Hoek, 2015. De vorming van het land.

Als er scheuren in de bovenlaag komen en er zonlicht op die ijskern komt, smelt het ijs langzaam. Smeltwater neemt grond van de bovenlaag mee in de stroom naar beneden wat zich aan de voet van de heuvel ophoopt. Er ontstaat dus een aarden wal rondom de krater die achter is gebleven nadat de het ijs van de pingo gesmolten is. Wat overblijft is de ruïne van een pingo.

Na verloop van tijd warmt onze regio zich op en vult het kratermeer zich met planten. Afgestorven planten verrotten niet, maar vormen een veenlaag. Uiteindelijk is de hele krater gevuld met veen. Inwoners van het gebied hebben dit veen gewonnen als brandstof, waardoor er vaak weer een vennetje ontstaat.

Pingo ruïnes bij Duurswoude
Pingo ruïnes bij Duurswoude (Provincie Fryslân) | Foto: Paul Paris

Pingo ruïne op de Zunasche Heide

Op de Zunasche Heide is een deel van de pingo-ruïne opgevuld met zand tijdens de ontginningen van de vorige eeuw. Bij de huidige werkzaamheden in het gebied wordt deze opvulling weer verwijderd om de pingo-ruïne te herstellen. Een deel van de aarden wal langs de ruïne is bij de ontginningen niet afgegraven en zal ook nu behouden blijven. De dode berken zijn door het stijgen van het grondwater met hun wortels in het water komen te staan. Berken kunnen daar niet goed tegen en zijn afgestorven. Veel andere soorten gedijen daar juist heel goed bij en die groeien nu volop tussen de dode berken.

Pingo-ruïnes komen in Nederland voornamelijk voor in Friesland, Groningen, Drenthe en Overijssel. Het zijn bijzondere historische verschijnselen die ons herinneren aan lang, lang, lang vervlogen tijden. De volgende keer dat u over de Blokkendijk fietst kijkt u misschien met andere ogen naar het landschap…

reageren

geef een reactie

  • Jan van Meerten
    7 april 2021 om 10:32
  • k.h.ringenoldus
    18 juli 2020 om 20:34

    Geachte hr/mevr, ik heb net de boswachtersblog app geinstalleerd en ben naar alle blogs gegaan.
    Na het verzoek om mij aan te melden voor mail wat ik heb gedaan vind ik het storend als die vraag steeds weer in beeld komt. ook na wegklikken komt ie steeds terug.
    Het lijkt mij niet zo moeilijk om mensen welke zich hebben aangemeld niet meer lastig te vallen met steeds weer het verzoek om je aan te melden.
    Vriendelijke groet
    k.h.ringenoldus

    • Boswachter Kees Jan Westra
      20 juli 2020 om 08:36

      Hallo,

      Als boswachters kunnen we hier niets aan doen. Ik zal uw opmerking delen met mijn collega’s van de redactie van de website. Wellicht dat zij er iets mee kunnen.

      Hartelijke groet,
      Kees Jan Westra

  • Clarinus Nauta
    13 juli 2020 om 09:18

    Heel bijzonder. Op de geomorfologische kaart staat hij niet ingetekend. Wel diverse uitblazingslaagten. Wil heel graag onderliggend rapport inzien dat het een pingoruine is. Met wie kan ik contact opnemen?

    • Wil van Lieshout
      13 juli 2020 om 17:21

      Ik ben er gisteren langs gelopen en heb mijn ogen goed laten werken. Toen wist ik nog niet waarom er zo gewerkt wordt. Nu ben ik op de hoogte en ga er binnenkort weer langs . maar dan met de fiets. Ik verheug me er al op. Ook al wist ik niets ‘ik heb heerlijk gewandeld en genoten van de ruime en de uitzichten. W as na twintig
      km wel blij dat ik thuis was !

    • Boswachter Kees Jan Westra
      14 juli 2020 om 08:55

      Beste Clarinus,

      Volgens Harm Smeenge, landschapsecoloog bij de Unie van Bosgroepen en betrokken bij de totstandkoming van het inrichtingsplan van de Zunasche Heide, vormen de argumenten de randwal en kalkgyttja onderin de pingo. Via mail stuur ik u de contactgegevens van Harm. U kunt dan zelf contact met hem opnemen.

      Groet,
      Kees Jan Westra

    • Jhm van der Palen
      6 september 2020 om 09:35

      Wil even melden dat in het Leenderbos (te Leende) ook een pingo-ruïne aanwezig is, n.l. het ‘klein Hasselsven’.

      Mvgr,
      JPN

    • Boswachter Kees Jan Westra
      7 september 2020 om 13:14

      U heeft gelijk, ik was wat te stellig: Pingo-ruïnes komen met name voor in Groningen Drenthe, Friesland en Overijssel. Maar niet uitsluitend daar. In mijn jeugd zwommen we regelmatig in het Uddelermeer, tussen Garderen en Uddel op de Veluwe. Ook dat is een pingo-ruïne. Ik pas de tekst aan.

    • Wim Hoek
      20 oktober 2020 om 11:22

      Leuk stuk, en goed om de pingoruines onder de aandacht te brengen.
      Echter zie ik liever de correcte bronvermelding voor de ontwikkeling van pingoruines. Het plaatje dat ik voor mijn colleges heb gemaakt wordt steeds vaker gebruikt, en ik heb al vaker verschillende bronnen gezien, de juiste bron is niet Provincie Drenthe.
      De enige juiste is: Stouthamer, Cohen & Hoek, 2015. De vorming van het land.

      Het figuur 8.8 is gratis te downloaren via http://www.geo-vorming.nl

    • Boswachter Kees Jan Westra
      20 oktober 2020 om 18:45

      Beste Wim,

      Excuses voor de onjuiste bronvermelding. Ik heb de juiste bronvermelding er bij geplaatst.

i

Mis geen enkel bericht van dit boswachtersblog