Het broedseizoen start hier met de grauwe ganzen. Begin april zagen we bijna overal op Rottumerplaat ganzen op het nest zitten. Geregeld vloog een ouder verschrikt op. Drie weken later vinden we veel lege nesten, maar geen ganzenkuikens. Een mysterie. Waar zijn de kuikens gebleven?

Superschattig zijn ze, die ganzenkuikens. Op 6 april, tijdens onze eerste ronde om de broedvogels in kaart te brengen, zagen we ze voor het eerst; vijf piepende kuikens op het nest. Overal op het eiland lagen begin deze maand nesten van grauwe ganzen. Met gemiddeld 5,2 eieren per nest, aldus een studie van onze voorgangers. Die nesten liggen uitermate strategisch. Net als de Noord-Groningers en Friezen, die op wierden en terpen woonden om de voeten droog te houden, kiezen de ganzen bijna altijd het hoogste punt. Het extreme hoogwater van 5 april, toen het water net niet de twee meter +NAP aantikte, deerde de grauwe ganzen dan ook nauwelijks. Alleen uit laaggelegen nesten verdwenen eieren met het wassende water.

Slechts tientallen kuikens

Twee weken later start onze tweede ronde broedvogelmonitoring. We verheugen ons. We zullen nu wel vele honderden gele ganzenkuikens zien, schatten we in. Frank neemt zijn klikker mee, om onderweg makkelijker te tellen. De klikker blijkt niet nodig. Slechts enkele tientallen kuikens komen we tegen, telkens luid piepend met een gakkende ouder. Het opvallende gedrag doet ons vermoeden dat de rest zich niet ergens verstopt. Maar waar blijven ze dan? Eerdere vogelwachters merkten de grote verdwijntruc ook al op. In 2019 berekenden ze meer dan zevenhonderd eieren. “Maar tijdens de tellingen zagen we later geen vliegvlugge grauwe ganzen”, meldt hun verslag.

Nauwe familiebanden

We leggen het mysterie voor aan Berend Voslamber, dé grauwe ganzenautoriteit van ons land. Begin jaren tachtig startte zijn onderzoek naar de soort. Als pensionado schrijft hij nu een boek dat hopelijk eind volgend jaar uitkomt. Voslamber zag het aantal grauwe ganzen explosief toenemen in Nederland. “Toen ik begon was de grauwe gans extreem zeldzaam. De soort stond zelfs op de Rode Lijst van bedreigde diersoorten. Nu broedt hij overal in het land, zelfs in het centrum van steden en op de Waddeneilanden. Op de eilanden, ook Rottumerplaat, kunnen ze veilig broeden omdat er geen grondpredatoren zijn.” Absoluut fascinerend vindt hij de ganzen. Voslamber dicht ze menselijke eigenschappen toe, waarbij vooral de familieband opvalt. “Het hele eerste levensjaar blijven jongen bij hun ouders. Zelfs jaren later herkennen ouders hun jongen. Ik had eens een groep met twee jaargroepen jongen: die van het jaar én die van het jaar ervoor. De jongen kwamen terug en trokken gewoon nog een jaartje met hun nieuwe broers en zussen op.”

Mals gras

“Er zouden nu volop jongen moeten zijn”, reageert Voslamber wanneer we ons dilemma voorleggen. “Zien jullie schaalresten in de nestbodem?” vraagt hij. Ja, antwoorden we. “Dan zijn de eieren wel uitgekomen. Omdat er weinig opengehakte eieren zijn, lijken de meeste eieren niet door meeuwen, kraaien of roofvogels opgegeten.” Na even nadenken, vraagt hij: “Groeit er wel gras op het eiland? Het hoeft geen bemest boerengras te zijn, maar wel jong en mals gras.” Nee, zeggen we, want de kwelder oogt nog dor en grauw, en in de duinen groeit enkel oneetbaar helmgras. “Dan zijn de ouders met hun kuikens op weg naar hun opgroeigebied elders”, concludeert Voslamber.

Superschattig

De verklaring begint te gloren. Meerdere keren zagen we al ouders met kuikens op het strand. De kuikens namen een aanloop om de branding door te komen, een nagenoeg onmogelijke opgave met de hoge golven. Frank maakte er fraaie foto’s van. Meer dan 360 ‘likes’ kregen ze op ons dagelijks @Rottumerplaatje op Instagram. “Gewoon niet het beste idee van deze opvoeder “, schreef Frank erbij. “Wat onwijs schattig”, reageren velen, aangevuld met hartjes en smileys. De werkelijkheid blijkt een stuk wreder. Voslamber: “Ik denk dat de ganzenfamilies de Noordzee op zijn.”

Vijftien kilometer

Dat ganzenfamilies na het broeden tien tot vijftien kilometer kunnen verkassen naar een opgroeigebied is bekend. “Broeden ze in een gebied waar niets te eten is, vaak een moeras, dan trekken ze met hun piepjonge kuikens al snel weg. Een gans uit Zeewolde, die we met een zender konden volgen, dook vijftien kilometer verderop met haar jongen weer op. De kuikens, pas twee tot drie dagen oud, hadden het hele eind gelopen en gezwommen.” Gangbaar is dit niet. Het gros van de ganzenkuikens in Nederland groeit op in de buurt van hun nest. Daar scharrelen ze tweeëneenhalve maand rond, tot ze begin juli zelf kunnen vliegen.

Lastige oversteek

Rondom Rottumerplaat ligt zee, met de Groninger kust op dertien kilometer afstand, Schiermonnikoog op zeventien kilometer en Borkum op dertien kilometer. Is er een kans dat de kuikens het groene gras bereiken? Voslamber heeft er een hard hoofd over in. “Het zou kunnen, maar het is absoluut een lastige oversteek. Ik weet van kuikens bij de Ooijpolder in Nijmegen die soms om goed voedsel te vinden de Waal moeten overzwemmen. Door de sterke stroming lukt dat pas als ze drie tot vier weken oud zijn. Zo oud zijn jullie kuikens nog niet. Naast de golven zijn kuikens op zee kwetsbaar voor meeuwen. De ouders kunnen ze daar niet beschermen.” Vorige vogelwachters zagen al hoe kuikens op de Noordzee ten prooi vielen aan meeuwen. Ondanks de barre tocht, en de lage overlevingskans van hun kuikens, komen grauwe ganzen elk jaar terug op Rottumerplaat. Al jaren achtereen, in steeds grotere aantallen. Voslamber geeft een tip mee: “Volg de ganzenkuikens na het uitkomen van de eieren. Wegtrekken richting zee gebeurt al in de eerste dagen.”

Ganzenfamilie volgen

Een dag later volgen we zijn advies op. We zien twee ouders met zes ganzenkuikens. Op verre afstand volgen we ze, in de hoop dat ze richting zee lopen. De ouders sluipen door de kwelders en duinen, met hun kop omlaag zodat ze niet boven de vegetatie uitsteken. Een paar andere ganzen houden de wacht. Ze vormen een escorte, kijken steeds rond en gakken agressief als een meeuw overvliegt. Ook de ouders maken zich dan groot en slaan met hun vleugels. Na anderhalf uur bespieden, belanden we na een lange lus weer op het startpunt. De familie verdwijnt in een rietveld waar ze ogenschijnlijk nooit meer uitkomen.