Je hebt het vast al gehoord of gezien: op dit moment is de eikenprocessierups weer volop aanwezig. Het is opnieuw een topjaar voor de rups. Droge winters en droge, warme zomers, dat zijn ideale omstandigheden. De eitjes zijn dus massaal uitgekomen en alle rupsen trekken nu in een soort polonaise rond op de eiken die ze helemaal kaal kunnen vreten.

De eikenprocessierups is de rups van een nachtvlinder en wordt ook wel met een moeilijke wetenschappelijke naam de ‘Thaumethopea processionea’ genoemd. In de maanden mei, juni en juli kunnen de behaarde rupsen aangetroffen worden op de eikenbomen.

Nachtelijk feestmaal

Vanochtend keek ik met mijn collega boswachter naar een aantal eiken waarop de rupsen te vinden waren.
‘Nou, daar komen ze aan’, zei ik, terwijl een polonaise van rupsen over de stam kwam aankruipen. Terug van hun nachtelijke eetavonturen, iets wat ze groepsgewijs doen.
In de nacht vreten ze zich vol met verse eikenblaadjes, waarna ze – opnieuw in processie – huiswaarts keren naar hun haard (nest). Eenmaal in hun haard is het lekker uitrusten en vervellen. In totaal vervellen ze zes keer tot ze in een nachtvlinder veranderen.

Haard als huis

De haarden waar de rupsen in leven hebben vaak de grootte van een handbal, maar er zijn ook haarden tot wel anderhalf meter groot gesignaleerd. Ze kunnen dus behoorlijk groot worden. De haarden bestaan uit de spinsels van brandharen, vervellingshuiden en de uitwerpselen van de rups. Daar kan je dus beter uit de buurt blijven!

Brandharen

Na de derde keer vervellen, ontwikkelen de rupsen de bekende brandharen. Iedere rups heeft duizenden van die kleine haartjes die voor enorme overlast kunnen zorgen bij mens en dier door de gifstof die ze bevatten.
Huiduitslag en jeuk zijn de meest voorkomende gevolgen na aanraking met de brandharen, maar ook heftige allergische reacties kunnen optreden.
Je hoeft niet eens in directe aanraking te zijn geweest met de rupsen zelf. De rupsen laten de haren namelijk zelf los, hierdoor is het mogelijk dat die haren alle kanten op kunnen waaien. Zelfs uit lege haarden komen nog altijd brandharen!

Van irriterende rups tot onopvallende nachtvlinder

Uiteindelijk ontpopt zich eind juli, in het uiteindelijke levensstadium, een onopvallende, bruingrijze nachtvlinder. De eikenprocessievlinder. Door zijn uiterlijk valt hij vrijwel niet op tegen de bast van zijn favoriete boom, de eikenboom.
In de periode van september tot april paren de vlinders en zetten ze weer eitjes af in de toppen van de eikenbomen, dichtbij de jonge blaadjes, waarna de hele cyclus weer opnieuw begint.

Bestrijding

Staatsbosbeheer doet in eerste instantie niets aan bestrijding en laat daarin de natuur haar gang gaan. De rupsen zijn namelijk een lekkernij voor verschillende soorten vogels zoals koolmezen.

Wanneer gevaar kan ontstaan voor de bevolkingsgezondheid, te denken aan haarden bij wandel- en fietspaden, kan er actie worden ondernomen door paden af te sluiten, gebruikers van het gebied te waarschuwen en uiteindelijk zelfs de rupsen te bestrijden.
Dit bestrijden gebeurt onder andere op campings die Staasbosbeheer beheert. Een gespecialiseerd bedrijf zal door middel van een soort stofzuiger de haarden met de rupsen verwijderen.

Toch in aanraking gekomen met de brandharen?

Wanneer je in aanraking bent gekomen met de brandharen en er last van ondervindt zoals jeuk, irritatie van ogen en luchtwegen, uitslag of zelfs nog erger, dan kan je het volgende doen:

• Probeer niet te krabben of wrijven waar de irritatie is.
• Probeer de brandharen te verwijderen met plakband.
• Spoel de huid schoon met lauw water.
• Doe de kleren uit en was de kleding op minstens 60°C.

Let op: word je benauwd, krijg je een dikke tong, lippen of oogleden dan is het belangrijk om 112 te bellen.

Onderzoek

Is dit het dan? ‘Deal er maar mee?’
Nee, hopelijk niet.

Er wordt ondertussen onderzoek gedaan naar een effectieve manier om de eikenprocessierups in toom te houden, op een natuurlijke manier te bestrijden als het een heuse plaag wordt of juist hoe een plaag te voorkomen is.

Zo blijkt het volgende al effectief en hoopgevend te zijn:

• Meer diversiteit.
  Meer diversiteit van boomsoorten, struiken en bloemen betekent minder haarden. Verschillende soorten flora en fauna versterken het ecosysteem en zorgen voor meer balans. Dit is iets waar Staatsbosbeheer al een poos mee bezig is, bijvoorbeeld in de vorm van het aanplanten van gemengd bos waarin verschillende boomsoorten worden aangeplant.
• Natuurlijke vijanden stimuleren.
  Bepaalde vogels, zoals kool- en pimpelmezen maar ook de roodborst en heggemus, zijn een natuurlijke vijand voor de eikenprocessierups. Het bevorderen van de leefomgeving van deze vogels draagt dus bij aan het in toom houden van de eikenprocessierups. Het ophangen van nestkastjes voor bijvoorbeeld koolmezen kan hieraan bijdragen.
• Het spoorvolg-gedrag van de rups tegen hem gebruiken.
  Met de juiste valse sporen van een natuurlijk extract, is het mogelijk om het ‘spoorvolg’-gedrag van de rupsen te sturen en ze zo een andere kant op te leiden en in de val te lokken. Dit betekent weliswaar hun ondergang maar kan, mits gedoseerd en in bepaalde situaties, wel een handig hulpmiddel zijn als andere methodes (nog) niet werken.

Geniet ondertussen gewoon van het prachtige bos, maar pas een beetje op jezelf en anderen!

Jody-Marije Bennink
Leerling Boswachter Veluwe – Zuid