www.boswachtersblog.nl/ Veluwe

IJshaar voor uitslapers

29 november 2019 Janske Blijleven in Veluwe

IJshaar. Gevonden om 10.58u op 20 november 2019

Dat eerste vleugje winter... De nachtvorst legt een laagje ijs over de vogelbadjes in de tuin en op blad en bloem glinstert rijp. Sprookjesachtig mooi, wat mij betreft. Het is het ideale weer voor ijshaar, weet ik ondertussen. Om dit bijzondere natuurverschijnsel te kunnen zien moet je eigenlijk vroeg je bed uit, want anders is het weer gesmolten. Maar gelukkig heb ik, als onverbeterlijke uitslaper, ontdekt dat het ook anders kan. En in dit blog deel ik mijn tips met je.

Maar eerst: waar gaan we eigenlijk naar op zoek? Want als je niet weet wat je zoekt, is het een stuk lastiger te vinden.

IJshaar

IJshaar.
Haarijs.
Baardijs.
De baard van Koning Winter.

Het zijn verschillende namen voor hetzelfde zeldzame natuurverschijnsel. IJshaar is een verzameling witte, hele dunne en lange, zijdeachtige ijsdraadjes. Ze komen in zo’n grote hoeveelheid uit los liggende stukken hout en takken, dat het van een afstand wel wol lijkt. IJshaar kan vele centimeters lang worden en mooie golvende ‘lokken’ vormen. De bijnaam ‘baard van Koning Winter’ is niet voor niets!

IJshaar ontstaat niet vanuit de bast maar vanuit de kern van dood hout, het kernhout, en alleen wanneer daar bepaalde schimmels voorkomen. Bij de stofwisseling van deze schimmels komt onder andere water vrij. Dat water wordt door zeer kleine openingen in het hout naar buiten geperst. En wanneer het op dat moment licht vriest én er een hoge luchtvochtigheid is, dan kan het water niet verdampen en bevriest het in lange, dunne ijsharen. Zo gauw het echter te hard vriest, daalt de stofwisseling van de schimmel en produceert die geen water meer. En ontstaat er dus ook geen ijshaar.

Hier is goed zichtbaar dat ijshaar uit kernhout ontstaat. Datum: 02-12-2018 om 15.36u.

Teer typje

Dus: dood kernhout met schimmel èn hele specifieke weersomstandigheden. Had ijshaar nog meer gewenst? Ja dus, want ijshaar komt alleen maar voor op dood kernhout van loofbomen, met name beuken en eiken. Dat kernhout moet dan ook nog nat zijn, wil er ijshaar kunnen ontstaan.

Verder is ijshaar een zeer teer goedje. Aanraking, zon en temperaturen boven de nul graden laten het smelten als sneeuw voor de zon. Je snapt dat vroeg opstaan dus eigenlijk wel nodig is om ijshaar te kunnen spotten. De temperatuur is dan nog laag, de zon niet zo warm en zo heb je de grootste kans om ijshaar te kunnen zien.

Maar heel eerlijk gezegd heb ik daar nogal moeite mee, met heel vroeg opstaan. Dus toen ik op een dag aan het einde van de ochtend bij toeval nog ijshaar zag, ben ik mij meteen gaan afvragen hoe dit kon! Zo ontdekte ik een aantal ‘kenmerken’ in mijn favoriete bos en mijn tuin die mij hielpen om ijshaar te zien zónder die wekker op standje vroege vogel te zetten. Mijn tips:

Tip 1: ken je bos

Goed. Je weet nu wat ijshaar is, hoe het ontstaat en weer verdwijnt. Maar daarmee vind je het nog niet persé. Het belangrijkste nu is misschien wel: ken je bos!

Dus: verken alle paden van jouw favoriete loofbos bij jou in de buurt. Onderzoek waar beuken en eiken staan en of er veel dood hout op de grond ligt. Kijk niet alleen naar geschikte ‘rommelplekjes’, maar voel daarbij vooral ook de temperatuur wisselen terwijl je rondloopt. Sommige delen van het bos zijn kouder dan andere, daar ligt langer sneeuw, ijs of rijp. Het zijn vaak ook de plekken waar dood hout langer nat blijft. De zon komt er later of misschien vrijwel niet en ook bij hoogteverschil merk je goed een verandering van temperatuur. Die koude plekjes moet je onthouden. Hier blijven de omstandigheden voor ijshaar namelijk langer ideaal dan op de warmere, zonnige plekken.

Tip 2: kijk en vergelijk

Je kent je bos, je weet de koude, schaduwrijke plekjes met dood loofhout op de grond. Maar hoe weet je nou of het in dat bos nog koud genoeg is tegen de tijd dat jij op pad gaat? Daar komt, voor mij, de tuin om te hoek kijken.

Vergelijk je tuin (straat/buurt) met jouw bos. Er zit vaak een temperatuurverschil tussen stad (of dorp) en het bos. Hoeveel kouder is jouw favoriete bos ten opzichte van jouw tuin of straat? Ik ontdekte bijvoorbeeld dat wanneer de dooi licht intreed in mijn tuin, in ‘mijn’ bos nog volop knisperend bevroren blad ligt. Zeker op de koude plekken.

De vergelijking tussen mijn tuin en ‘mijn’ bos is heel persoonlijk, het zal misschien even zoeken zijn hoe het voor jou is. Ik vind het echt ideaal dat ik aan mijn tuin kan zien of ik nog kans heb op ijshaar in het bos of niet. De voorpret alleen al als ik thuis ontdek dat álles perfect is… IJshaar blijft zo wonderbaarlijk mooi dat ik iedere keer weer als een klein meisje rondstuiter als het zover is 🙂

Rijp in mijn tuin, dat betekent weer voor ijshaar!

Tip 3: herken ‘ijshaarweer’

Goed, je kent de juiste plekken in het bos, je kent het vergelijk qua temperatuur tussen je tuin of uitzicht en het bos. Nu is het alleen nog wachten op het ideale weer voor ijshaar.

IJshaarweer: temperaturen tussen de nul en de min vier graden met een hoge luchtvochtigheid.

Je thermometer, het weerbericht of een app op je telefoon vertellen je natuurlijk of het licht vriest. Die luchtvochtigheid is wat lastiger, maar hier is ‘rijp’ het sleutelwoord. Rijp ontstaat namelijk wanneer het vochtig en koud is. Voor mij, wonend in een buitenwijk van Apeldoorn, betekent ijshaarweer:

– dun laagje ijs op de vogelbadjes in de tuin (= lichte vorst);
– een laagje rijp op schuur, bomen, planten, gras etc. (= hoge luchtvochtigheid met lichte vorst);
– let op: mist wijst wel op hoge luchtvochtigheid, maar hou er rekening mee dat mist nat is en ijshaar teer. Het tast uiteindelijk die fragiele ijsharen aan alsof het suikerspin is;
– geen sneeuw.

Dit uitzicht in de tuin geeft wintervlinders kriebelend in mijn buik! Dus hop, ontbijt mee en gaan! In het bos huppel ik van ijshaar naar ijshaar alsof ik goud vind. En het liefst deel ik per direct mijn vondsten met een vriendin en mijn moeder, die ik vervolgens ook van hun werk hou en het bos injaag. Het is dus nogal besmettelijk, ijshaar zoeken, dat je het weet 😉

IJshaar. Gevonden 20 november 2019 om 10.51u. Leuk detail: ruim een uur later lag het er nog!

Voor uitslapers en vroege vogels

Kortom: door ‘mijn’ bos goed te leren kennen, ontdekte ik de plekken die het langste koud bleven én geschikt waren voor ijshaar. Door deze plekken met de situatie in mijn tuin te vergelijken, weet ik ondertussen dat wanneer mijn (relatief warme) stadstuin bij het opstaan nog deels wit ziet van de rijp en er een laagje ijs op het water van de vogelbadjes ligt, er in ‘mijn’ bos zéker nog schaduwrijke plekjes zijn waar het koud genoeg is voor ijshaar.

En dit waren ze, mijn tips. Uiteraard ook bruikbaar voor vroege vogels 😉 Want eerlijk is eerlijk, vroeg opstaan geeft de grootste kans om ijshaar te spotten. Maar even van uitslaper tot uitslaper: ik hoop dat ik jou met dit blog wat handvatten geef om tóch ijshaar te vinden mocht dit nog niet gelukt zijn.

Dus in het vervolg: uitgeslapen en alle voortekenen positief? Niet te lang treuzelen en lekker naar het bos! Met een beetje geluk vind ook jij nu ‘de baard van koning winter’.

Veel winterplezier!

reageren

geef een reactie

  • Heleen
    31 januari 2021 om 21:00

    Hoi Janske vandaag super veel en mooi ijshaar gezien in het Zwolse bos in Wapenveld. Het was me nooit eerder opgevallen maar nu van dichtbij bewonderd en via Google hier terecht gekomen om te ontdekken wat het is.. leuk! Het was trouwens tussen 14u en 15.30u en het dooide intussen al wel een beetje. Bedankt voor je uitleg! Gr Heleen

    • Janske Blijleven
      13 februari 2021 om 17:32

      Dag Heleen, leuk om te horen dat je zomaar ijshaar ontdekte! Ongetwijfeld ga je hier nu ieder jaar opnieuw naar uitkijken ?
      Veel plezier!
      Hartelijke groet,
      Janske

  • Jan Overbeek
    25 januari 2020 om 19:52
    • jblijleven
      27 januari 2020 om 11:20

      Beste Jan, bedankt voor je film vol winterse pracht!
      groet, Janske

  • Ati Brak
    29 december 2019 om 11:01

    Vanochtend gevonden! Prachtig verschijnsel. Ik wild een foto bijvoegen maar dat gingt niet. Ik zal ze je mailen

  • Har Van der Zee
    16 december 2019 om 15:59

    met de FKE fotokring Eemland waren 8 fotografen op pad, 20 november jl.
    Het was precies dat verwachtingsvolle: “er komt rijp, mist en zon” weer waar we van smullen. Mooie ijshaarfoto gemaakt. Krijg ik nu niet in dit bericht maar kan ik altijd even doorsturen.
    Prachtig was het. Mooie uitleg trouwens. Bedankt

    • Janske Blijleven
      19 december 2019 om 16:39

      Beste Har, dat zijn de mooiste dagen, hé. Rijp, mist en zon. Ik liep mij die ochtend ook te verwonderen in het bos, echt prachtig! Leuk om te lezen dat jij er ook zo van geniet. En bedankt voor de complimenten 🙂
      Foto’s van ijshaar zie ik altijd graag! Je mag ze, als je wilt, per mail naar mij sturen: j.blijleven@staatsbosbeheer.nl
      Fijne feestdagen in ieder geval.
      groet, Janske

    • Joyce Schreuder
      9 december 2020 om 09:54

      Hallo Janske,
      Aanstekelijk wat je hebt geschreven!
      Het is er weer tijd voor!
      Ik ga ervoor het dit jaar te gaan beleven, het vinden van ijshaar.
      Groeten,
      Joyce

    • Janske Blijleven
      15 december 2020 om 09:57

      Dag Joyce, dank je wel 🙂
      Is het je ondertussen al gelukt om ijshaar te vinden?

      Groet,
      Janske

  • Anneke Bronneberg
    15 december 2019 om 19:34

    Goed artikel, Janske.
    De naam engelenhaar , die ook voorkomt, past heel mooi in de kersttijd.

    • Janske Blijleven
      16 december 2019 om 11:49

      Dank je 🙂
      En engelenhaar past inderdaad erg mooi in deze tijd! Voor het eerst dat ik deze naam voor ijshaar hoor, mooi!
      Fijne dagen 😉

      Janske

  • Wil van Lieshout
    15 december 2019 om 16:02

    Op de Sallandse Heuvelrug ken ik een groot gebied met oeroude eikenbomen. Het is voor mij de mooiste plek . Vooral de grillige vertakkingen als ze kaal de winter in gaan is dan goed zichtbaar. Ik probeer dan ook altijd als vrijwilliger bij SBB aan wandelaars te vertellen wat ze kunnen ontdekken en bewonderen. Maar of ik ooit ijshaar zal zien? Ik betwijfel het. Dan moet ik s’morgens heeeeel vroeg een stikdonker bos in. Daarna is het nog een heel stuk lopen… Dat ga ik maar niet doen. Jammer , maar je kunt niet alles hebben.

    • jblijleven
      16 december 2019 om 11:59

      Beste Wil, dat klinkt als een prachtige plek, ook zonder ijshaar! Blijf daar vooral van genieten, maar zo te lezen doe dat je al 🙂 En echt top dat je anderen laat meegenieten van wat jij ziet!
      groet,
      Janske

  • Herman Stevens
    14 december 2019 om 16:28

    Ijshaar blog. Ik kijk al jaren naar het voorkomen van IJshaar. Vooral op de Sallandse Heuvelrug. In Staatsbosbeheer terreinen kwam daar dit najaar tot nu toe al op in elk geval 5 ochtenden IJshaar voor: 20/11, 30/11 en 2/12 t/m 4/12. Allemaal op het kernhout van dode takken van beuk.

    • jblijleven
      16 december 2019 om 11:40

      Beste Herman, leuk dat jij ook graag ijshaar zoekt! We zijn dit najaar inderdaad al getrakteerd op een aantal mooie ijshaar-ochtenden. Mijn eerste vondst was zelfs op 30-10, maar dat was echt een heel klein beetje. Verder herken ik je data 😉 Zelf vind ik ijshaar ook vooral in beukenbos, toch schijnt het ook voor te kunnen komen op eikenhout. En ik meen in Noord Amerika zelfs op elzen en esdoorns. Dus wie weet wat voor verrassingen we hier ooit nog eens gaan tegenkomen.
      groet, Janske

i

Mis geen enkel bericht van dit boswachtersblog