Het beeld van de winter in de Oostvaardersplassen wordt gedomineerd door zo'n 40.000 brandganzen. De zwart met witte ganzen vallen op de groene graslanden behoorlijk op, en hun verenkleed geeft dan ook een hint naar een heel ander landschap. Als ze hun buik rond hebben gegeten vertrekken ze straks richting de rotsachtige kliffen van Nova Zembla en de Russische toendra. Waarom vliegen zij 3000 kilometer van de polder naar de pool, en hoe wordt hun reis beïnvloed door klimaatverandering? Onderzoeker Michiel Boom zoekt al 6 jaar antwoord op deze vragen.

“Het gaat goed met de brandgans!”, zegt Michiel Boom, onderzoeker aan het Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics aan de UvA. Als je in de winter op de graslanden van de Oostvaardersplassen kijkt zou je tot de zelfde conclusie komen, je ziet door de ganzen het gras niet meer. Waren er in 1960 nog maar 20.000 in Nederland en Duitsland, zijn dat er nu 1,2 miljoen. Sinds 1991 hebben ze de Oostvaardersplassen gevonden als overwinteringsverblijf. Hier kunnen nu zo’n 40.000 brandganzen zich tegoed doen aan vers, eiwitrijk gras. Met hun kleine snaveltjes kunnen ze vooral goed de korte, jonge puntjes eten, welke ook nog het meest voedingsrijk zijn. De grote grazers helpen ze dan ook het gebied kort te houden waardoor ze hier niks te kort komen. Michiel laat op een kaart de bewegingen zien van drie gezenderde brandganzen. “Je ziet dat de brandganzen zich verplaatsen door het gebied, waar ze in januari en februari nog vooral op de noordelijke delen van de graslanden verblijven, verplaatsen ze zich rond maart april meer richting het zuiden.” “Dan volgen ze de beweging van de grote grazers”, antwoord Tjibbe Hunink, boswachter ecologie. “Met name bij de edelherten is het opvallend dat ze naarmate het voorjaar er aan komt ook meer richting het zuiden van de Oostvaardersplassen gaan.” Ook pendelen de ganzen aan het begin van het jaar nog tussen de Oostvaardersplassen en (agrarische) graslanden in Nederland, wanneer het gras vanaf april volop groeit in de Oostvaardersplassen  blijven ze de hele dag in het gebied foerageren.

Rond half mei vertrekken de brandganzen richting hun broedgebieden, maar vroeger vertrokken ze zo rond half april. “Eerder stopten ze nog vaak bij de Oostzee, maar daar zitten nu ook broedpopulaties waardoor er mogelijk te veel concurrentie is. De ganzen bouwen nu meer reserve op in Nederland omdat ze onderweg een wegrestaurant te kort komen. Het voedselrijke gras in Nederland helpt ze daarbij. De ganzen verdubbelen bijna in gewicht voordat ze vertrekken, om de reis van ruim 3000 kilometer zonder al te veel stops te kunnen maken. Ik zie nu sommige brandganzen die moeite hebben om van de grond te komen door hun gewicht,” vertelt Michiel. Onderweg komen brandgazen er nu in sommige jaren achter dat het al veel warmer is dan ze verwacht hadden. Door klimaatverandering warmt vooral de pool snel op, dat hebben ze in Nederland nog niet zo door. Ineens moeten ze dan haast maken, waardoor ze deze reis soms in een week tijd moeten afleggen.

Het moment van vertrek proberen ze zo te timen dat ze aankomen op Nova Zembla, voor de sneeuw daar aan het smelten is. “Daarom broeden ze waarschijnlijk ook van oorsprong hoog op de kliffen, dat zijn de eerste plekken die sneeuwvrij zijn en daar kunnen predatoren moeilijk komen.” Nestmateriaal is in dit rotsachtige gebied niet voorhanden. Ze maken hun nest dan ook van hun eigen donsveertjes. Die plukken ze van hun buik, waardoor daar blote huid ontstaat. De lichaamswarmte wordt zo optimaal benut voor het uitbroeden van de eieren, en de donsveertjes zorgen voor isolatie om de eieren heen. Wat een vernuft… Wanneer de eieren uitkomen na 26 dagen broeden is het gras net gaan groeien, en heeft een optimale voedselrijkheid voor de jonge ganzen om snel op te vetten. Maar, hoe komen ze bij dat sappige gras? Ze kunnen het zien vanaf hun nest maar dat is een enorme afgrond, en de jongen kunnen nog niet vliegen. Het is bizar maar waar, de jongen laten zich van de klif vallen, en overleven deze sprong in het diepe ook nog vaak, zoals op het filmpje hieronder te zien.

Sommige ganzenpullen hebben tegenwoordig een wat minder avontuurlijk begin van hun leven. Doordat de pool opwarmt hoeven de brandganzen niet alleen meer op de kliffen te broeden. De toendra wordt eerder sneeuwvrij, waardoor ze er een groot broedgebied bij krijgen. Maar daar ligt weer aan ander gevaar op de loer…Want tussen de bruin/groene vegetatie zijn de zwart met witte ganzen niet gecamoufleerd. Op de grond zijn de nesten ook nog makkelijker toegankelijk voor predatoren als de poolvos, naast de zeearend, de Heuglins meeuw en de kleine jager. Deze hebben het op de eieren gemunt, en later, op de makkelijk te verschalken pullen. Dat niet alleen, op het vaste land komen de bruine beren dichterbij en de ijsberen blijven achter op het broedgebied op Spitsbergen omdat het zee-ijs eerder terugtrekt waardoor ze niet naar het noorden kunnen vertrekken. Daarmee heeft de brandgans er een paar predatoren bij.

Ondanks al deze ontberingen lijkt het vooralsnog dat de veranderingen voor de brandgans goed uitpakken. De gans volgt het voedsel, en houdt daarom een flexibele levenshouding aan. De brandganzen zijn nu aan het vertrekken uit de Oostvaardersplassen. Wetende wat ze moeten doorstaan om in leven te blijven en het leven door te geven aan de volgende generatie, kijk ik nu heel anders naar deze prachtige gans. Vol ontzag zwaai ik ze uit, en met grote verwondering en blijdschap zal ik ze in oktober weer verwelkomen in de Oostvaardersplassen.