Kun je een schilderij verfilmen? De Poolse regisseur Lech Majewski bewijst dat het kan. Het scheelt natuurlijk wel als je een schilderij kiest dat overladen is met verhalen, zoals een Bruegel. Of maak je het jezelf daarmee juist moeilijker? Het is namelijk héél veel wat je ziet op een Bruegel. Om daar nog een beetje uit wijs te worden heeft Majewsjki iets moois bedacht: Rutger Hauer (als Bruegel) geeft kunstgeschiedenis!

In de ochtendnevel zien we Pieter Bruegel (ca.1527-1569) een spinnenweb bestuderen. Later, in zijn atelier waar hij aan De Kruisdraging (1564) werkt, geeft die natuurobservatie hem het idee voor de compositie: precies in het midden van het schilderij komt het kruis.

 Het echt knappe van de film is de enorme gelaagdheid ervan. Neem alleen al de verhaallijnen: allereerst is er natuurlijk het bijbels verhaal van de kruisdraging. Maar dat is bij Bruegel geplaatst tegen de achtergrond van de Spaanse bezetting en inquisitie. En dan zijn er nog tal van andere bijbelse scènes én voorstellingen uit het Vlaamse leven. Majewski verknoopt ze allemaal.

In praktisch elk shot kun je wel een symbolische betekenis vinden. Iedereen die het schilderij bekijkt, zal zich vroeg of laat afvragen wat die molen, zo onmogelijk geplaatst op een rots, daar doet. Majewski maakt er de sleutel van zijn vertelling van.

En dan is er natuurlijk de gelaagheid van het landschap. Niet alleen op het schilderij van Bruegel, dat een mengeling van Vlaanderen en de Alpen laat zien. Maar ook in de film, waarin Majewski de flora op de voorgrond van het schilderij overtuigend laat overvloeien in een daadwerkelijk landschap (en ja, je kunt de planten determineren).

In de kunstgeschiedenis woedt al decennia een debat over wat en hoeveel je mag lezen in een werk van Bruegel. Het is ‘de vraag naar het onderwerp’ zoals de grote kunsthistoricus Boudewijn Bakker het noemt. Bij Bruegel is die vraag extra spannend omdat hij tijdens een Alpenreis tekeningen maakte die geen ander onderwerp lijken te hebben dan het landschap zelf. Je ziet hooguit een figuurtje afgebeeld dat het landschap inkijkt. Wat betekent het als een schilderij geen bijbels verhaal vertelt (zoals gebruikelijk was) maar de natuur laat zien?

Volgens velen toch bijna hetzelfde. De natuur is immers te lezen als Gods eerste boek (de schepping) en de bijbel als Gods tweede boek (Zijn openbaring). Boudewijn Bakker: ”Ik meen dat we…op grond van de in Bruegels tijd en milieu steeds weer naar voren gebrachte  belang van het kijken naar de wereld als schepping, de kijkers (de figuurtjes) mogen interpreteren als de verpersoonlijking van het diepe ontzag en de letterlijk ‘sprakeloze’ bewondering van de kunstenaar en zijn meelevende publiek voor de zintuigelijk waarneembare , materiële wereld als zelfopenbaring van de Schepper van dit alles.”

 Dat is mooi. Maar we weten het niet zeker. Bruegel heeft er geen briefje bijgedaan. Wel is er de cryptische uitspraak van een Bruegelbewonderaar, de cartograaf Ortelius (1527-1598). Hij zei dat Bruegel ‘veel dingen schilderde die niet afgeschilderd kunnen worden.’

Wat voor de ene meester geldt, is ook waar voor de andere: Majewski verfilmde het onverfilmbare.

 Bekijk hier de trailer van The Mill and the Cross. En ga ‘m zien, liefst nog vóór Goede Vrijdag…

[youtube http://www.youtube.com/watch?v=qzbbYinuTWc?rel=0&w=560&h=315]