Dit is geen naakte man. Het is een faun, bewoner van het mythische wilde Arcadië waar de primitieve god Pan heerst. Dat de faun ergens tussen mens en dier in zit, kun je nog net zien aan zijn staart bij zijn linkerbeen.
Het is een van de beste beelden uit de oudheid, maar het ontbreekt in heel veel overzichtswerken. Zou het nog enige schroom oproepen?
Wij zien Arcadië nu vooral als een lieflijke landstreek waar herders in harmonie leven met de natuur en vrolijk ronddartelen met satyrs, nimfen en faunen. Dat pastorale beeld werd enorm populair in het Italië van de vijftiende eeuw, zowel bij schrijvers als schilders. Maar het woeste Arcadië verdwijnt nooit helemaal. In zestiende eeuwse tuinen, vooral in Italië, is naast een formeel deel vaak ook een bosco te vinden. Zo’n beetje aan de rand van de beschaving mogen de kracht en het mysterie van de natuur gevoeld worden. Het is dan het domein van Pan, de god met de bokkenpoten (en soms ook nog hoorns) die staat voor vruchtbaarheid en irrationeel en ongebreideld (seksueel) gedrag. De mensenhand is in dit deel van de tuin, of beter het parkbos, veel minder aanwezig dan in het formele deel, dichter bij de villa. Wel zijn er soms spelonken of grotten aangelegd, alsof de schemerkant van de natuur verleid moet worden.
In Engeland wordt het in de achttiende eeuw mode om Arcadië te herscheppen. Vaak gebeurt dat in de vorm van grootschalige landschapsparken waarin het wemelt van de klassieke verwijzingen. Maar in deze respectabele terreinen is lang niet altijd een plek voor de ongetemde krachten van Pan of Venus en Bacchus. Op Rousham, aangelegd door William Kent, zijn Pan en Venus zeker aanwezig, in de vorm van beelden die vaak naar klassieke voorbeelden gemodelleerd zijn. Ze functioneren als leestekens in het landschap zodat de onderlegde bezoeker wist; hier wordt een wereld gesuggereerd waarin natuurlijkheid, inclusief de erotiek die daarbij hoort, welkom zijn. Maar het ontregelende, wilde en overdadige van de arcadische goden vind je hier niet. Dat vonden Engelsen iets voor verwijfde, gedegenereerde, katholieke despoten zoals je die in Italië en Frankrijk had.
Een interessante Britse uitzondering vormen de parken van Francis Dashwood (1708-81). Hij was de spil van de met veel samenzweringstheorieën omgeven Hellfire Club, een geheim genootschap dat op zijn landgoederen West Wycombe en Medmenham Abbey samenkwam. Het weinige dat over de club bekend is, stamt uit een aanklacht van een politiek rivaal, wat het niet heel betrouwbaar maakt. Wel duidelijk is dat de club zich verzette tegen burgelijke waarden en christelijke normen. Of er echte bacchanalia gehouden werden is niet duidelijk maar de parken geven er alle aanleiding toe dat wel te vermoeden. Alleen al de inscriptie boven een bemoste bank in de Venusgrot: “Go into action you youngsters; put everything you’ve got into it together, both of you; let not the doves outdo your cooings, nor ivy your embraces, nor oysters your kisses.”
Dit vieren van de liefde en seksualiteit werd door de burgermaatschappij afgekeurd, juist met de term ‘onnatuurlijk’, want niet gericht op voortplanting.
Het beeld op West Wycombe van de hermafrodiet (die zowel man als vrouw is), onderstreept de grensoverschrijding die Dashwood opzocht. Het motto van de Hellfire Club was (in het Frans) “Doe Wat Gij Wilt”. Pan had het niet beter kunnen verzinnen.

Zijn de woeste Pan, Venus en Bacchus, Priapus, de faunen en satyrs wat je noemt gesunkenes Kulturgut? Of overleven ze? Morgen meer.

Uitstekend academisch artikel over de parken van Dashwood: Wendy Frith; Sexuality and Politics in the Gardens at West Wycombe and Medmenham Abbey.