Het is haast niet te geloven, maar is ons land waar alles opgemeten en vastgelegd is, bestaat het nog: een plek waar geen boek over geschreven is. Terwijl studenten op andere plaatsen soms al alles over een fundament en wat kloostermoppen hebben uitgezocht, was er over zo’n magistrale buitenplaats als Elswout (Overveen) geen boek. Tot vorige week. Toen verscheen Elswout, van buitenplaats tot wandelbos van Haarlemmer Huub Schous.
Niet dat er geen informatie was over Elswout. Als er op de buitenplaats een nieuwe collega komt, wordt hem of haar gewezen op de enorme stapel A4 kopieën -allemaal losse artikelen uit bijvoorbeeld lokale kranten en Ons Bloemendaal. En door de inspanningen van iemand als bouwhistorica Inger Groeneveld is ook weer duidelijk hoeveel er te vinden is als je het echte archiefwerk doet. Bovendien roeren de amateurhistorici zich en die komen met interessante nieuwe inzichten. Misschien dat het kolossale verleden van Elswout, waarvoor de eerste grondaankopen in 1633 plaatsvonden, mensen ervan weerhield aan een boek te beginnen? Huub Schous pakte het anders aan. Hij begon met wat er nu nog ‘in de hoofden van mensen zit’. Gewoon Staatsbosbeheerders die er werk(t)en, kunstenaars die als antikraakwacht Het Grote Huis bewoonden, of Jeanette Kuyper die met poppentheater De Zilveren Maan in de aardappelkelder huist -stel je daar geen trollenhol bij voor, het is een dot van een gebouwtje half in een heuvel verscholen.
Schous stelt ons voor aan Mevrouw De Jong. Jarenlang heb ik me afgevraagd wat dat lelijke gebouwtje daar zo deed, vlakbij de monumentale koetshuizen. En of ik daar niet mag wonen? Nee dus, want daar woont al decennia Mevrouw De Jong. En het is lelijk omdat het een snel neergezet soort van noodgebouwtje is, door de Duitsers gebruikt als badhuis. Het is natuurlijk niet allemaal petite histoire wat Schous ons voorschotelt. Hij behandelt alle bezitters en de veranderingen die ze op de buitenplaats aanbrachten. Maar -en dat maakt het boek zo toegankelijk – hij houdt voortdurend rekening met wat je daarvan nu nog kunt zien. Dus de negentiende eeuw krijgt veel meer aandacht dan de zeventiende. En ik leer ook nog echt nieuwe dingen. Bijvoorbeeld over die Duitsers op Elswout. Ik had wel eens gehoord dat er vermoedelijk een antenne op het dak van Het Grote Huis stond, getuid met kabels die vastzaten aan betonnen blokken waarvan er nog twee in de vijver achter het huis liggen. Maar Schous toont ook een foto van de Royal Air Force waarop duidelijk te zien is dat de bezetters een soort loopgraven en verdedigingsgrachten hebben aangelegd. (‘Op Mijn Elswout!’ -denk ik dan heel even). Nu is 40-45, voor Elswout althans, niet meer dan een flintertje geschiedenis (of ligt hier nog een verhaal verborgen?) en het boek gaat voor een groot deel over schoonheid en plezier. Twee hoofdstukken wijdde Schous aan de natuur op Elswout, met veel aandacht voor de stinzenbeplanting en de paddestoelen. Maar Elswout is jaarrond een feest. Wat houdt je tegen om in de winter, thermoskan glühwein mee, op ontdekkingstocht te gaan? Met Schous in de hand wordt dat een fijne reis door de tijd. O ja, niet bij mevrouw De Jong met de neus tegen de ruiten!

Huub Schous, Elswout, van buitenplaats tot wandelbos. Uitgeverij Loutje, Haarlem 2014.
In de meeste Haarlemse boekhandels verkrijgbaar (24,95) en online via boekhandel H. de Vries.