Door boswachter Harm Blom

In polder Broek en Blokland, nabij Benschop in de Lopikerwaard,  zijn midden in de polder twee geheimzinnige bosjes te vinden. Van buitenaf zien ze eruit als een polderbosje maar wie in de bossen gaat kijken komt in een bijzondere wereld terecht: de wereld van de eendenkooi! Deze twee eendenkooien zijn in de provincie Utrecht de laatste welke nog kooirecht bezitten. Het cultuurhistorische belang van deze eendenkooien is dermate groot dat Staatsbosbeheer de eendenkooien ‘vangklaar’ wil houden en de kooien voor de toekomst wil behouden. Momenteel zijn de eendenkooien weliswaar vangklaar, maar worden er geen eenden meer gevangen. Het behouden van het cultuurhistorische aspect en de bezoekers ‘een kijkje achter de schermen’ te kunnen geven is voor ons het belangrijkste doel.

Een eendenkooi bestaat naast een kooibos met daarin gelegen de kooiplas, doorgaans uit twee of meerdere vangpijpen. Dat zijn de basiselementen van een eendenkooi. Op de kooiplas liggen de eenden rustig de dag door te komen en het kooibos zorgt voor luwte, veiligheid en rust. Rondom een kooiplas staan rietschermen om te voorkomen dat de eenden de kooiker of een bezoeker zien. Want absolute rust is in een eendenkooi nodig om te zorgen dat de eenden dagelijks terugkomen en daar kunnen uitrusten. De kooiplassen werden vroeger altijd op locaties aangelegd waar sprake is van stromend water of kwel. Dit zorgt voor schoon vers water en voorkomt dat de plas snel dichtvriest bij een vorstperiode. Want juist open water tijdens een vorstperiode trekt enorme aantallen eenden aan.

Maar de eendenkooien zijn niet aangelegd om het landschap te verfraaien. In vroegere tijden was de kooiker, doorgaans de eigenaar of de beheerder van een eendenkooi, grotendeels afhankelijk van de hoeveelheid eenden welke hij kon vangen. Hij moest er van leven! Dat betekende dus dat de eendenkooi volledig was ingericht om eenden te kunnen vangen. Ooit gehoord van het gezegde ‘de pijp uit gaan’? Juist, dat komt dus voort uit de eendenkooiwereld. Want het ging erom om zoveel mogelijk wilde eenden de vangpijp in te lokken. Als de eenden de pijp in zwommen, liet de kooiker  zich tussen de rietschermen  zien, zodat de wilde eenden schrokken en nog dieper de vangpijp invlogen. En ja, daar gingen ze dan ‘de pijp uit’! De lok- of staleenden waren de kooiker gewend en vlogen niet weg.

Om een eendenkooi te kunnen beheren en te behouden is vakmanschap nodig. Even naar Karwei rijden en materiaal halen is er niet bij. Een vangpijp en de rietschermen langs de kooiplas zijn van riet, wilgentenen en essentakken gemaakt. Wil je echt goede kwaliteit dan moet je dat zelf uit de natuur halen. Momenteel is Staatsbosbeheer bezig om enkele rietschermen langs de vangpijpen te herstellen. Het riet dat daarvoor nodig is maaien wij zelf langs de Merwede nabij Gorinchem. Daar staat echt stevig en hoog uiterwaardenriet dat groeit op rivierklei. Beter en sterker riet bestaat er niet! De schermen die van dit riet worden gemaakt gaan rustig 7 tot 8 jaar mee terwijl schermen van Karwei- en Gammariet na enkele jaren al omvallen. Het maaien van het riet, het verwerken tot bossen en het plaatsen in een scherm is handwerk en moet goed gebeuren. Gelukkig hebben wij een goede kooiker welke ons daarin begeleid. Het is voor ons belangrijk om aan zo’n mooi ambacht mee te werken. Je krijgt inzicht en feeling met de wondere wereld van de eendenkooi en het eindproduct is prachtig. Iets wat wij met trots aan de mensen tonen.

De eendenkooien zijn onder begeleiding van een boswachter te bezoeken. Wilt u zelf een keer de wondere wereld van een eendenkooi beleven dan kan dat. Staatsbosbeheer geeft regelmatig rondleidingen en toont u dan alle facetten van de eendenkooi. Kom een kijkje nemen achter de schermen en zie waar de eenden ‘de pijp uit gingen’. Een unieke belevenis.

Kijk voor meer informatie over rondleidingen op www.groenehartcentrum.nl en klik op ‘Buitenactiviteiten’.