In de week dat Trouw op de voorpagina kopte “‘Bijengif’ doodt ook veel andere insecten”, las ik het nieuwe boek van Dave Goulson: A buzz in the meadow. Goulson is hoogleraar Biological Sciences aan de Universiteit van Sussex. Als een soort hobbyproject heeft hij in Frankrijk een oude boerderij en een flinke lap grond gekocht. Zijn droom is om van het terrein weer een soortenrijk hooiland te maken. Goulson is ook hommelexpert, over die dieren ging zijn vorige boek. Nu dwaal je met de schrijver door de wilde thijm, bots je haast tegen een vliegend hert, en neemt hij je mee naar het vroegere Engelse heggenlandschap. En er is een ontluisterend hoofdstuk over de nieuwe generatie landbouwgif.
Zo nieuw is die trouwens ook weer niet. Al in 1985 ontwikkelde de Japanse onderzoeker Shinzo Kagabu, die toen voor Bayer werkte, imidacloprid. Na een onkruidverdelger met ook een moeilijke naam, is het ’t meest toegepaste landbouwgif ter wereld. Het hoort thuis in de ‘familie’ van de neonicotinoïden, in Engeland afgekort tot neonics. Het ‘slimme’ van deze synthetische nicotine zit ‘m in de toepassing. Het zaad krijgt een coating met het zenuwgif dat zich vervolgens in alle delen van de plant verspreidt. Insecten die de plant aanvreten leggen het loodje. Althans zo brachten de fabrikanten het spul op de markt. Er blijkt veel meer aan de hand te zijn. Zo gaan er ook allerlei bestuivers aan dood.
Eigenlijk ging het al mis bij de introductie van het gif. De rapporten die je moet overleggen alvorens een gif verkocht mag worden, waren heel geruststellend. Zelfs een flinke dosis (er wordt gerekend in miljoenste delen van grammen) bleek niet dodelijk voor bijen. In het laboratorium. Deed je echter onderzoek in het veld, dan kwam je tot hele andere conclusies, zo ontdekte Goulson, en los van hem ook een groep Franse wetenschappers. Het blijkt dat bijen als ze de troep binnenkrijgen, hun orëntatie verliezen en de weg naar hun nesten vaak niet meer terugvinden en dus sterven. Komen ze wel thuis, dan zijn ze te verzwakt om daar hun werk te doen. Dat stond in 2012 allemaal al in Science.
In de E.U. loopt dit jaar een tijdelijke stop op het gebruik van neonics af. Ondertussen heeft een team van dertien wetenschappers van de Europese Academies van Wetenschappen nog meer effecten van de insecticiden onderzocht. Blijkt wat je met gezond verstand al vermoedde, ook aantoonbaar is: vlinders, zweefvliegen en hommels, roofinsecten, al het klein gewroet in de grond en insectenetende vogels hebben ook last van het gif.
Neonics blijken helemaal niet zo slim te zijn. (En dan laat ik nog even buiten beschouwing dat op sommige plaatsen gewassen als aardbeien, frambozen en koolzaad bespoten worden met de rommel). De Wageningse hoogleraar Frank Berendse legde in de krant uit dat het wortelstelsel van veel planten in twee à drie maanden tijd compleet vervangen wordt. Het gif komt dan in de bodem. Neonics zijn trouwens ook in water oplosbaar dus ze kunnen ‘overal’ terechtkomen. Ik lees nog niets over specifieke natuurterreinen die tegen of in landbouwgebieden liggen, maar ik houd mijn hart vast.
Terwijl ik me met enige wanhoop afvraag of de mens eigenlijk wel een lerende soort is, blijft Goulson voor de goede zaak gaan. Hij prijst onderzoeken aan die aantonen dat het ook anders kan. Door verstandig met de bodem om te gaan, gebruik te maken van de natuurlijke vijand van schadelijke insecten en uiteraard wisselbouw kun je het toepassen van chemicaliën terugbrengen tot een minimum. Neonics of niet, Goulson zal je altijd aansporen naar buiten te gaan. Omdat je daar zelf kunt ontdekken hoe rijk Leven is. Hij schrijft: “Kijk met nieuwe ogen naar de wereld. Ga naar je tuin, of het park in de buurt en ga op je knieeën zitten en kijk. Er is zoveel te zien. Als je goed kijkt, kan het je niet ontgaan; de kostbare, overweldigende schoonheid van het leven op planeet Aarde. Als we waarderen wat we hebben, dan kunnen we misschien ook een manier vinden om het te houden.”

Omdat het Earth Day is, dit fantastisch blauwgrasland. Rijkdom zonder gif.

-Dave Goulson, A buzz in the meadow. Jonathan Cape, Londen 2014.
-Joop Bouma en Hans Marijnissen, ‘Bijengif’ doodt ook veel andere insecten, en: Insecticiden doden veel meer dieren. Trouw, 9 april 2015.
-Nienke Beintema, Nieuwe insectendoders zijn schadelijk voor de natuur. NRCHandelsblad, 10 april 2015.
-De onderste foto is van Berco Hoegen en toont een Fries blauwgrasland.