Nog meer moois deze week. Ik ben maar een heuvel verderop vanwaar ik zaterdag was, maar het landschap en het bos zijn er totaal anders. Marniks Maris, nu als projectleider bij allerlei zaken betrokken, maar ooit studeerde hij milieukunde, laat mij het Bunderbos zien. Dat is een smal hellingbos tussen Elsloo en Bunde dat doorsneden wordt door de spoorlijn Sittard-Maastricht.

Het gaat deze week niet om kennis, maar toch is het goed om iets te weten van wat ik zie. Het is handig om het landschap hier als stroken voor te stellen, met van oost naar west, en van hoog naar laag: eerst het plateau van Schimmert. De regen die hier valt vindt ondergronds zijn weg en komt in de helling van het Bunderbos als bronnen en kwel aan de oppervlakte. Het zou ecologen een lief ding waard zijn wanneer de landbouw op het plateau natuurinclusief wordt, immers de waterkwaliteit van een groot gebied wordt daar bepaald.
Het water dat in het bos uittreedt, gaat uiteraard naar het laagste punt. Vroeger stroomde daar de Hemelbeek die het water afvoerde naar de Maas. Die situatie is veranderd. Sinds 1935 ligt er min of meer parallel aan de Maas het Julianakanaal. Het water dat vanaf de hellingen komt, wordt sindsdien onder het kanaal doorgevoerd om vervolgens een heel stuk verderop in de Maas uit te komen.
Het is niet zo dat de Hemelbeek compleet verdwenen is, maar echt herkenbaar is zij ook niet. Door de komst van de bever is het stroomgebied van de beek getransformeerd in een laagte met in grote delen stilstaand water. ‘De bever creëert zijn eigen voedselbiotoop’, zegt Marniks. Het dier houdt van de vlezige wortels van lisdodde en gele plomp. Die zijn er volop dankzij het afdammen van de beek.
Er zijn heel wat punten onderweg waar je al deze ‘geledingen’ van het landschap kunt zien, en soms kijk je nog verder. Eerst is er dan de A2 en tegen de horizon de kegelvormige bergen die bestaan uit afval uit de Belgische mijnindustrie.

In Elsloo lopen we door het kasteelpark (van Limburgs Landschap) dat naadloos overgaat in het Bunderbos. Aan de rand van het park, vlak buiten de oorspronkelijke adellijke aanleg, bevindt zich de eerste bron die we vandaag zien: het Terhagerpötje. Het water dat langs de helling stroomt, is zo helder dat je het niet eens meteen ziet. Maar verderop zijn er ook bronnen die je hoort; zacht murmelend komt daar het water aan de oppervlakte om zich een weg te zoeken naar het dal. Dat zijn magische plekken, niet vanwege iets bovennatuurlijks, maar omdat ze de geest in stille vervoering brengen. Het is alsof je in de diepte van de tijd kijkt.Het Bunderbos is beroemd vanwege zijn voorjaarsflora. De bosanemonen zijn al uitgebloeid, maar er ligt een nieuw kleed van witte sterretjes: de daslook bloeit! Marniks kent zijn planten en wijst mij op het gewoon bosviooltje, de gevlekte dovenetel, de paarbladige goudveil. We zullen ze vandaag niet zien, maar er groeit ook eenbes en slanke sleutelbloem. De ontdekking voor mij is echter een boomsoort; de Europese vogelkers. Die moet ik vaker gezien hebben, maar vandaag registreer ik hem bewust. Hij groeit hier vooral in de bosrand en zijn groeiwijze is wat slordig, wat nog versterkt wordt nu hij bloeit met licht neerhangende trossen. Hij geurt geweldig en doet vaag aan meidoorn denken (maar dan zonder dat ietwat ‘viezige’ wat die laatste heeft).Terwijl ik mijn plezier al nauwelijks weet te beteugelen, wacht me nog iets: de Boom van Betekenis die Marniks laat zien. Het gaat om een plataan. Die soort is niet inheems en ik vermoedde eerst dat dit een exemplaar is dat zo’n 170 jaar geleden uit het park ‘ontsnapte’. Marniks weet beter. Hij meldt dat er ooit meerdere platanen geplant zijn om zichtlijnen vanuit het kasteel te creëren. Enkele jaren geleden ging deze plataan om. Dat wekt op zich geen verbazing want dat gebeurt voortdurend hier; de grond is immers door al dat vocht vrij slap.

Het Bunderbos is een bosreservaat, wat onder meer betekent dat er alleen in uiterste gevallen beheer plaatsvindt. Een omgevallen boom blijft dus gewoon liggen. De natuur reageert meteen wanneer zo’n lichte, open plek ontstaat en het bos verjongt zichzelf zo zonder ingrijpen door de mens. Maar dan die plataan: de wortelkuit die omhoog kwam tijdens zijn val is immens. De loop van een bronbeekje veranderde er zelfs door en het water vult nu een flinke kuil alvorens verder te stromen. ‘Er is een compleet nieuw ecosysteem op microniveau ontstaan’, zegt Marniks. Door de val staat een heel stuk bosbodem nu verticaal, en in deze muur bloeit look-zonder-look alsof er niks aan de hand is. Het is heel aannemelijk dat een winterkoninkje komt huizen in de plataan. Marniks sluit zelfs niet uit dat de ijsvogel de boom ontdekt.
En voor wie nu denkt, alweer een dode, omgevallen Boom van Betekenis? De plataan van het Bunderbos leeft!

Naschrift: Ondanks alle moois heeft deze dag ook een rouwrand. Ik vroeg Marniks naar de vuursalamander, waarover ik twee keer eerder schreef. Het Bunderbos is zijn leefgebied maar door een dodelijke schimmelinfectie verdween tot wel 99,9% van de populatie. Marniks: ‘Ik kan me zomeravonden herinneren waarop het geregend had en als je dan van Bunde naar Elsloo liep, kwam je tientallen vuursalamanders tegen. Vorig jaar zag ik een paar larven maar ik denk niet dat die het gered hebben.’ De Provincie Limburg onderzoekt de mogelijkheden om een (her)introductieprogramma op te starten op andere locaties, met exemplaren die voortkomen uit de kweekgroep die net op tijd is weggevangen uit het Bunderbos.