Stapels stammen langs het pad, in ons mooie bos. Iedereen heeft ze wel eens gezien, maar waarom liggen die stapels daar? Hoe wordt bepaald welke bomen gezaagd mogen worden en welke blijven staan? Wordt er lukraak geoogst of zit er meer achter? En wie controleert of Staatsbosbeheer zorgvuldig werkt met respect voor flora en fauna?  Mij is gevraagd of ik een serie blogs wil schrijven waarin ik alles beschrijf wat te maken heeft met houtoogst.
In dit blog vertel ik meer over de verschillende soorten bomen in het bos en hoe ze groeien.

Over de bomen in het bos

Voor de één is het bos gewoon een decor om in te wandelen, fietsen of sporten. Voor de ander is het bos dé plek om de boel even de boel te laten en al wandelend alle spanning, stress en gedachten te laten verdwijnen. Voor weer een ander is het bos de plek om mooie bomen, vogels, geluiden en licht te ervaren. Veel mensen die ik in het bos spreek zeggen dat het ze niet uitmaakt hoe een bos eruit ziet, als ze maar goed kunnen wandelen of fietsen en er voldoende bankjes zijn. Ik denk dat iedereen, bewust of onbewust, graag grote, machtige bomen ziet, en loofbomen met groene kronen of kleurrijke herfstbladeren en mooie, diepgroene naaldbomen. Het liefst afwisselend en door elkaar.

Dat niet alle bomen in het bos hetzelfde zijn ziet iedereen. Maar wat zijn de belangrijkste bomen in het bos? Welke bomen geven goed timmerhout? En van welke bomen wordt papier gemaakt?

Soorten bomen

Zoals beschreven in het vorige blog, over het ontstaan van de bossen van Staatsbosbeheer op de Veluwe, zijn de meeste bossen aangeplant. Dit gebeurde met naaldbomen zoals grove den, douglas, Japanse lariks, Corsicaanse den, reuzenzilverspar, thuja en fijnspar. In mindere mate werden er bosvakken aangeplant met eik, beuk en Amerikaanse eik.

De beste boom voor…

Douglas en Japanse lariks werden aangeplant om goed timmerhout te krijgen. Dat dit is gelukt blijkt wel uit de vraag naar deze houtsoorten. Door de grote hoeveelheid hars in het hout zijn ze goed bestand tegen weersinvloeden en rotten ze dus niet zo snel weg. We noemen het ook wel eens Nederlands hardhout.

De dennensoorten werden in het begin veel aangeplant voor het stutten van de mijngangen. Dennenhout kraakt namelijk heel erg voordat het breekt. Door dit natuurlijke alarm konden de mijnwerkers op tijd uit de mijnschacht komen, voordat deze instortte.

Voor fijnsparren is de Veluwe bijna de zuidelijke grens van hun leefgebied. Door ons warme klimaat is de houtkwaliteit zachter als de fijnsparren uit bijvoorbeeld Scandinavië. Doordat fijnspar, in tegenstelling tot douglas en lariks, erg wit hout heeft, is het een ideale houtsoort om papier van te maken. Maar onze fijnsparren gaan ook weg als zaaghout (hout dat wordt verzaagd tot balken, planken et cetera).

Naamsverandering

Wist u trouwens dat de naam van hout kan veranderen zodra het gezaagd is?
Fijnspar en sitkaspar worden vuren of vurenhout genoemd, de grove den en Corsicaanse den worden grenen genoemd, maar eik, beuk, lariks en douglas blijven dan weer gewoon hun eigen naam houden.

Alles samen maakt bos

Deze bomen bepalen nog steeds voor een groot deel hoe onze bossen eruit zien: grote exemplaren met enorme kronen, jonge bomen gezellig dicht bij elkaar, meerdere soorten kriskras door elkaar of juist één soort bij elkaar.

Naast al deze soorten, de grote bomen, komen er tal van kleinere boomsoorten en struiken voor in een bos. Zoals berk, lijsterbes, krent, vuilboom en hulst. Al deze soorten samen geven al een gevarieerd bos, en dan hebben we nog niet eens de kruiden, mossen, paddenstoelen en bosbes, bodemschimmels en bacteriën gehad. Het bos begint bij de bodem en die is dus ook heel belangrijk. Samen maken ze een verzameling bomen tot een echt bos!

Hoe groeit een boom?

Is het u opgevallen dat jonge bomen altijd dicht bij elkaar groeien? Soms wel tien op één vierkante meter. Maar hoe groter de boom, des te meer ruimte ze nodig hebben. Ze concurreren andere bomen weg door ze simpelweg te overgroeien. Eeuwen geleden kwamen de eerste bosbouwers hier al achter, en ook hoe ze hier in het beheer gebruik van konden maken.

Wie het eerste boven is

Als er een storm door het bos raast, of er ontstaat door het wegzagen van meerdere bomen op één plek een open ruimte, staat het binnen drie jaar vol met jonge bomen. Vaak zijn dit bomen die zijn gekiemd uit het zaad van de bomen die er stonden, of die er nog steeds in de buurt staan. Ze groeien heel dicht bij elkaar, maar ze willen maar drie dingen; voedsel, water en licht. De eerste twee, voedsel en water, zitten in de bodem. Het licht komt van boven. Daarom groeien de bomen zo hard mogelijk naar het licht toe en krijg je redelijk rechte stammen. De bomen die hier het beste in slagen beginnen dan de andere bomen te overgroeien. Ze ontwikkelen een grotere kroon boven de andere bomen om nog harder te kunnen groeien. Door deze fase in de groei van het bos net voor te zijn, kun je als bosbeheerder sturen welke bomen volwassen worden. De allersnelst groeiende bomen noemen we ‘voorlopers’. Ze groeien het hardst, vaak slingerend en hebben erg zware zijtakken en noesten. Niet het meest ideale timmerhout. De echte verliezers (de bomen die steeds ‘onder de voet’ gelopen worden, zeg maar) negeer je als bosbeheerder. Maar juist bij de bomen die tussen de voorlopers en de verliezers zitten, heersers en medeheersers noemen we die, vind je exemplaren met potentie voor goed timmerhout. Door op tijd te beginnen met het uitdunnen van de bomen behoud je diegene met de meeste potentie, én kun je ze ruimte geven om zo goed en snel mogelijk te groeien.

Krom of recht

Nu krijg ik weleens de opmerking dat de bomen te recht zijn of dat het bos te systematisch oogt. Dit komt dus door het sturen in het bos, met als doel goed hout produceren. Maar natuurlijk hebben we ook stukken bos waar we het de bomen helemaal zelf uit laten zoeken. Het dansende bomenbos rond het dorpje Drie is hier een voorbeeld van. Voor de paddenstoelen, schimmels, vogels en insecten maakt het niet uit of de bomen recht zijn of krom, als ze er maar kunnen leven.

In de volgende aflevering van deze serie over hout vertel ik hoe wij de beste bomen uitzoeken en welke maatregelen de bosbeheerder kan nemen om hierin te sturen.

Boswachter Eric Bruins

Dit blog maakt deel uit van een serie:
1: Het ontstaan van de huidige Veluwse bossen
2: Over de bomen in het bos
3: Kijken naar hout
4: Houtoogst
5: Bescherming van de bosbewoners
6: Het bos van de toekomst