De Achterhoek staat bekend om het "coulissen landschap". Een halfopen landschap dat haar naam te danken heeft aan een lappendeken van onregelmatige percelen, omrand door landschapselementen als een houtwal of een singel. Daardoor kijk je elke keer anders het landschap in. Het heeft wat van een wisselend toneeldecor. Staatsbosbeheer mag ook een deel van dit decor beheren. In de Achterhoek alleen al zelfs 600 km! Dat is van hier tot Parijs dus onderhoud is een flinke klus! Landschapselementenbeheer is winterwerk bij uitstek. Daarom nemen we jullie in deze blog graag mee voor een kijkje achter de coulissen. Want de ene is de andere niet.

Afbeelding: van bovenaf gezien zie je goed hoe de lijnvormige landschapselementen in het landschap liggen.

Decor van het landschap.  

Landschapselementen zoals singels, houtwallen, knotbomen en kleine bosjes zijn beeldbepalend voor de Achterhoek. Ze liggen vaak lijnvormig en willekeurig in het landschap. Landschapselementen zoals singels en houtwallen hadden vroeger een functie, bijvoorbeeld erfafscheiding, (gewas)bescherming tegen wind, veeraster, bron van brandhout en meer. Naast oude landschapselementen zijn er ook veel relatief jonge elementen die in de ruilverkavelingsperiode aangelegd. De functie van erfafscheiding of als veekering zijn ze veelal verloren, maar voor de natuur en landschap nog steeds een aanwinst. Landschapselementen hebben beheer en onderhoud nodig. Meestal door periodiek afzetten, snoeien of dunnen. Net na zo’n snoeibeurt is er ineens een hele andere aanblik is op het landschap. De coulissen van het landschap zijn veranderd. Waarom we beheren en hoe we dat doen… daar duik ik deze blog even helemaal in.

Afbeelding: De zwart omlijnde delen zijn in beheer van Staatsbosbeheer. Naast grotere aaneengesloten natuurgebieden beheert Staatsbosbeheer in de Achterhoek ook veel willekeurig in het landschap gelegen landschapselementen.

Natuur in het landschap 

Landschapselementen zijn waardevol in het coulissen landschap. Niet alleen omdat ze het landschap mooi aankleden. Maar ook veel dieren maken gebruik van de landschapselementen. Denk aan broedplaatsen en voedsel voor vogels en vliegroutes van vleermuizen. Dekking voor groter wild als reeën, maar ook marters en vossen om zich door het landschap te bewegen. Langs de randen heb je vaak wat ruigtes, kruiden en variatie. Ideaal voor insecten en vlinders en kleinere dieren als muizen, die weer een voedselbron zijn voor de uilen.

Afbeelding: Reeën maken veel gebruik van landschapselementen, ze voelen zich beschut in de buurt van de begroeiing.

Verschillende landschapselementen is verschillend beheer

Er zit veel variatie in de landschapselementen, dus ook veel variatie in het beheer. Sommige landschapselementen liggen al eeuwen op dezelfde plek, maar we beheren ook veel (relatief) jonge aangeplante lijnvormige singels. Hieronder duiken we er per type landschapselement verder op in.

Houtwal of bomenrij

Een houtwal ligt vaak verhoogd in het landschap met bomen waaronder soms struiken groeien. Van oudsher veelal gebruikt voor het keren van vee en als erfafscheiding. Tussen en onder de bomen werden takkenrillen opgestapeld die samen met de struiken dienden als afrastering. Daardoor werd in de loop er jaren de wal steeds hoger. Vaak liggen ze nog zichtbaar in het landschap met oudere bomen. Bij houtwallen gaat het vaak om het snoeien van (dode) zijtakken en evt. snoei van de struiken die er onder groeien. De grote bomen blijven staan zolang dat verantwoord is en ze gezond zijn.

Afbeelding: Er zit veel variatie in landschapselementen. Soms nog vrij jong maar ook oude bomenrijen of houtwallen.

Singels

Singels zijn in de Achterhoek vaak (relatief) jonge lijnvormige elementen in het landschap. Waarom we doen wat we doen verschilt per singel. In het meeste geval zijn het boom en struikvormers maar er zit veel variatie in, de ene is breder met vooral boomsoorten, de andere smal met vooral struikvormers en alles daar tussen in. Het beheer is meestal eens in de 10 a 20 jaar (soms iets korter, soms iets langer) afzetten om daarna weer opnieuw uit te lopen. Afzetten is afzagen maar een stukje stam laten staan van waar uit de struik opnieuw uitloopt. Als er voldoende ruimte is bij brede singels of kleine bosjes blijven er overstaanders staan. Overstaanders zijn individuele bomen die niet worden afgezet en mogen uitgroeien tot boom. Dat kan als er bomen tussen staan die kansrijk zijn om te volgroeien tot boom. Dat is afhankelijk van vorm, leeftijd, locatie, soort en ligging.

Afbeelding: Hierboven is een singel te zien die een jaar daarvoor is afgezet. De stobben lopen na werkzaamheden weer snel uit, één groeiseizoen later zitten er al weer flinke uitlopers aan zoals op de foto te zien is.

Bosjes

Op vele plekken in het landschap liggen er ook kleine bosjes. Soms nog erg jong en in ontwikkeling, soms al een ouder bos. Bij jonge bosjes kan onderhoud nodig zijn voor de ontwikkeling van het bos. Hoe groter en ouder een boom, hoe meer licht en ruimte deze nodig heeft. Laat je veel bomen dicht op elkaar staan worden ze lang en dun. Daarmee kwetsbaar voor omwaaien tijdens een flinke storm. Door te dunnen haal je bomen er tussenuit, zodat de andere ruimte krijgen en er een gezond bos ontstaat. Daarnaast zorgt dat ook voor licht en ruimte op de bodem, zodat onder de bomen ook nog struiken kunnen groeien. Dat zorgt voor variatie in het bos, goed voor de diversiteit. Bij oudere bosjes is het vooral kijken naar de vitaliteit van de bomen en het bos.

knotbomen en heggen. 

Een knotboom is een boom die regelmatig wordt gesnoeid waardoor de boom een grillig gevormde knot vormt. Knotwilgen zijn ook een aanwinst voor het landschap. Ze zijn mooi om te zien én een geliefde plek van o.a. steenuiltjes. Knotbomen worden eens in de zoveel tijd gesnoeid, soms ook met behulp van vrijwilligers. Heggen zijn meestal hagen van meidoornstruiken. Vroeger veel gebruikt als rasters voor vee. Een heg wordt in tegenstelling tot een singel, jaarlijks gesnoeid op c.a. 1,5m hoogte. Zo ontstaat er een dichte heg, een geliefde plek voor vogeltjes om in te kruipen. Tussen al die prikkers van de meidoorn zit je als vogel veilig tegen roofdieren.

Werken in fases

Bij de werkzaamheden werken we volgens de gedragscode natuurbeheer en we werken we in fases. Vooral in het najaar en de winter kan je ons in de landschapselementen tegenkomen. Door de in een regio niet alle singels tegelijk te beheren zorgt dat voor variëren in leeftijd en structuur in de landschapselementen. Een hele lange singel, knippen we soms op in twee of meer delen. Grotendeels van het werk gebeurt machinaal. Een machine knipt de struiken af.  Het hout wordt meestal verwerkt tot houtsnippers. Meestal is de kwaliteit van het hout te laag voor andere verwerking. De houtsnippers worden uit de omgeving vaak op een plek verzameld en daarna afgevoerd.

Heb je een vraag aan het team in de achterhoek? mailen kan altijd naar achterhoekpubliek@staatsbosbeheer.nl