De Nieuwe Merwede stroomt over de Noordwaard-drempel. Foto: Harm BLom

Wie vrijdag 24 november over de Bandijk in de Brabantse Biesbosch reed moet raar op hebben gekeken. Overal water! De Noordwaard stroomde vol en was veranderd in één grote zoetwater binnenzee! Door aanhoudende lage drukgebieden boven Europa kwam de regen met bakken uit de lucht en kende het hele stroomgebied van de Rijn een hoog peil. Het water had ruimte nodig en dat vond zij in de Biesbosch. ‘De drempel’ langs de Nieuwe Merwede liep zelfs drie keer over en zo kon de Grote Noordwaard kon doen waarvoor hij aangelegd is, ruimte geven aan de rivier!

Unieke situatie

De Biesbosch staat nooit stil, door directe verbinding met de rivier zorgen wisselende waterstanden ervoor dat geen dag in de Biesbosch hetzelfde is. Toch was de situatie van het weekend van 24 november wel uniek. Het gebeurd zelden dat de Biesbosch drie keer achter elkaar tijdens hoog water met zulke hoge waterstanden te maken krijgt. Dit komt door een dynamische samenloop van omstandigheden.

Doordat er de afgelopen anderhalve maand vanuit de Atlantische Oceaan gigantische lagedrukgebieden over Europa dreven, is er een mega bulk aan regenwater in de Rijn gekomen. Deze rivier stroomt naar beneden om het water uiteindelijk bij ons in de Noordzee los te laten. Nu was het toeval dat er juist op het moment dat deze grote hoeveelheid water ons land binnenstroomde, op de Noordzee een storm uit het Noordwesten opstak. Deze zorgde ervoor de het zeewater tegen de Haringvlietsluizen en de Nieuwe Waterweg opdrukte. Het effect hiervan was dat het rivierwater geen kant op kon, en zich opstuwde in het rivierengebied. Dit met effect dat de rivier 1,5 meter boven het gemiddelde pijl stond. De Biesbosch ligt middenin dit spel van de Hollandse Delta!

Ruimte voor de rivier

De Biesbosch ligt buitendijks, ligt in directe verbinding met de Rijn en Maas, wat betekend dat de rivier nog vrij spel heeft op het gebied. Door het oplopende water stroomde het gebied via allerlei kreken en slenken vol, en grote delen van de laaggelegen polders, wilgenbossen en rietvelden kwamen onder water te staan. Een beeld dat we eeuwen geleden overal in Nederland kenden, toen het westen van het land nog één groot Deltagebied was. Tegenwoordig hebben we leren leven met het water, en hebben we door middel van dijken vastgelegd hoe de rivieren mogen stromen. Toch krijgen we steeds vaker te maken met extreme waterstanden, en wordt het steeds lastiger om te kunnen blijven garanderen dat mensen in de lage delen droge voeten blijven houden. Hiervoor zijn er door Rijkswaterstaat speciale ‘Ruimte Voor de Rivier’ gebieden aangelegd. Deze gebieden mogen met het hoge water volstromen, om zo de rivieren te ontlasten. De Noordwaard in de Brabantse Biesbosch is hier een prachtig voorbeeld van. Deze voormalige landbouwpolders zijn door middel van kreken in open verbinding met de rivier gebracht, en kunnen bij hoge waterstanden helemaal vollopen. Een spectaculair gezicht waarbij het water over de wegen heen bruisten en polders veranderen in één grote binnenzee!

Effect op de natuur

Buiten dat de mensen in Dordrecht en Gorinchem blij zijn dat ze droge voeten kunnen houden, is de Noordwaard een gigantische aanwinst voor de dynamische natuur in de Biesbosch! Zo is de komst van de visarend als broedvogel in de Biesbosch een mooi zichtbaar effect hier van. Als je als dier in de Biesbosch leeft moet je dealen met het feit dat jaarlijks een groot deel van je leefgebied meerdere keren onder water stroomt. Hoge waterstanden zoals afgelopen weekend zijn ondanks dat deze dieren gewend zijn aan het leven met water, toch echt flink aanpoten voor ze. Massaal vluchten honderden reeën, vossen en hazen uit de overstromende lage delen naar de hoge dijken en omdijkte polders, om hier te wachten tot het water weer zakt. Voor veel vogels is het hoge water juist een feest. De ondergelopen polders zijn overstroomt en het water zal hier langzaam weglopen. Deze zogenaamde overstromingsgraslden zijn zeer geliefd bij vele duizenden eenden, ganzen en steltlopers. zullen de komende weken langzaam aan zakken waardoor er gigantische plas-dras gebieden ontstaan. Het water zorgt voor een open buffet voor duizenden watervogels uit heel Europa en de Baltische Staten. Daarnaast brengt al dat rivierwater ook nog eens kalkrijk slib op de graslanden, wat in het voorjaar weer voor voeding zorgt voor de prachtige bloemenzee in deze overstromingsgraslanden. Kortom, het is juist deze dynamiek die de Biesbosch zo kenmerkt maar ook nodig heeft. Een zoetwatergetijdengebied met ruimte voor dynamische uitersten zorgt er juist voor dat het ecosysteem zo bijzonder is.

Rust is essentieel

Ondanks dat we als Biesboschwachters het hoge water al een week van te voren zagen aankomen, is er besloten om pas donderdagmiddag 23 november hierover te communiceren. Want hoe spectaculair het beeld van een volstromende Noordwaard ook is, voor sommige dieren in het gebied is het een strijd tussen leven en dood. Vooral de zoogdieren zoeken de hoge delen op, die met name zijn te vinden langs de wegen en dijken aan de randen. Als er op deze momenten veel gemotoriseerd verkeer rijdt en wandelaars over de dijken lopen, kunnen ze geen kant meer op, en is de enige optie het water in vluchten. Dit zorgt voor veel stress, en kan zelfs leiden tot verdrinking en onderkoeling. Rust is dan belangrijk. In samenspraak met Rijkswaterstaat is er op vrijdag via allerlei landelijke media aandacht gegeven aan het hoge water.

Bij de volgende hoogwatergolf zal Staatsbosbeheer in samenspraak met de gemeente Altena en Rijkswaterstaat door middel van slagbomen de lage delen in de Noordwaard afsluiten voor gemotoriseerd verkeer.  Voor uw eigen veiligheid én dus ook voor die van de dieren.