John Constable (1776-1827) is een van de meest geliefde schilders van Engeland. Zijn beroemdste werk, De Hooiwagen, tref je aan op koekblikken en placemats. Alledaagse zaken van een idyllisch boerenland, daar kun je zijn romantisch realisme mee samenvatten. Zelf zei hij: “…willows, old rotten planks, slimy posts, and brickwork, I love such things.”
Constable werd geboren in een klein plaatsje in het graafschap Suffolk, en het is een opmerkelijk feit dat die andere grote schilder, Thomas Gainsborough, vlak in de buurt ter wereld kwam. Gainsborough (1727-1788) zou wereldberoemd worden met portretten van de aristocratie, grootgrondbezitters en nieuwe rijken die hij nogal ontspannen en zelfgenoemzaam weergeeft -niet zelden met een doorkijkje op een landhuis of park. In zijn bekendste werk, Mr and Mrs Andrews, combineert hij zelfs een portret met een compleet landschap. Het blijft een uitzondering in zijn oeuvre, dat uit veel meer portretten dan landschappen bestaat -alhoewel hij altijd volhield dat het laatste genre zijn grote liefde was. Constable bewonderde hem vooral om zijn vroege werk: bossen alsof ze door Ruisdael geschilderd zijn. In de National Gallery in Londen zag ik Cornard Wood (1748) en dat staat ver af van the rich and famous die hij later zou vastleggen. Het bos behoorde tot de commons, gemeenschappelijk bezit zoals we in Nederland marke, meent of gemeynt kenden, waaruit hout gesprokkeld werd en waarin men vee weidde. Vaak zal er ook hak- of knothout hebben gestaan. Hoe echt het er ook uitziet, voor Richard Mabey, schrijver van de klassieker The Ash and the Beech (2007) is het ontbreken van hakhout op dit bosbeeld zelfs een reden om het af te doen als een compositie uit het atelier en het niet te beschouwen als een getrouwe weergave van een achttiende-eeuwse commons.
Maar terug naar Constable. In het Victoria and Albert Museum is nu een tentoonstelling aan hem gewijd. Als kleine jongen ging Constable al ‘skying’; erop uit om wolkenluchten te schetsen. Hij zou er onovertroffen in worden en kijk eens hoe hij de hemel spiegelt in de rivier waarin de hooiwagen staat.
Constables Hooiwagen bracht een stille revolutie teweeg. In 1824 hing het doek op de Parijse Salon waar de schilder er een gouden medaille voor kreeg. In de lof die hij ontving las de schilder ook kritiek. Het doek werd een ‘prélude’ genoemd (suggererend dat het grote werk nog moest komen) en ‘het achteloze gemak’ waarmee het geschilderd zou zijn, gaf eigenlijk aan dat de jury het als nog niet klaar beschouwde – de Fransen hadden nogal een obsessie met ‘fini’, een schilderij moest helemaal afgelakt zijn. Maar de losse toets van Constable was ondertussen wel in de smaak gevallen bij de grootste romantische schilder van de Franse negentiende eeuw, Eugène Delacroix.
Het is duidelijk dat de Engelsen de concurrentie aangingen met de Hollandse zeventiende-eeuwers. Met Constable dachten ze de strijd gewonnen te hebben. Maar hoeveel ik ook van De Hooiwagen hou, zijn andere landschappen zijn mij wat te ‘warm’ (een kwaliteit die Constable bewust aanbracht in zijn werk) en eigenlijk te ‘verdicht’. Het hielp natuurlijk niet dat ik klotsend van de misselijkheid over de tentoonstelling liep. Dan kun je niet zoveel hebben. En de drie R’en (nee, niet rust, reinheid en regelmaat maar Ruisdael, Rubens, Rembrandt), ocharme, praat me er niet van.
Maar dan! Als uitzwaaier hangt er Constable’s studie van een iep. Lucian Freud liep er als student op stuk toen hij hem probeerde na te schilderen. Constable realiseerde er zijn hoogste doel mee: de natuur weergeven ‘in a pure and unaffected manner’.