Je hoeft er niet eens kunstenaar voor te zijn, iedereen die iets creatiefs doet, kent dat: een uitkomst lijkt je aangereikt te worden, een vorm moet gewoon ‘zo zijn’, een idee komt je voor als een echte ingeving. Vroeger dacht men dat ’t ook zo gebeurde, dat de muzen, wanneer ze jou goed gezind waren, je begiftigden met inspiratie. (Van het Latijnse inspirare, dat inblazen betekent). Dat gelooft nu niemand meer. En toch is er altijd iets wonderlijks in een geslaagd scheppingsproces.
Vorige week luisterde ik naar Paul de Kort die in De Verbeelding in Zeewolde een exposé gaf over een groot project waar hij mee bezig is: het zevende landkunstwerk in Flevoland. De Kort is volkomen transparant over wie en wat hem allemaal beïnvloedt, hij kan geweldig vertellen over waar hij ideeën vandaan haalt. En toch zegt hij dan , “hoe ’t gebeurt weet ik niet, maar als het goed gaat, komt er iets te voorschijn dat klopt.” Zonder ooit zweverig te worden, is het duidelijk dat de kunstenaar in ‘betekenisvol toeval’ gelooft. Wordt een vorm gevonden? Of dient die zich aan? Het antwoord schuldig blijven is niet erg, het laat de magie die aan het maken voorafgaat intact.Het kunstwerk van De Kort heet Pier+Horizon, en ik noem het consequent Pier and Ocean. Die verwarring is niet zo vreemd. Het patroon van strepen van De Korts ontwerp heeft iets weg van de tekening (Pier and Ocean 5) die Mondriaan in 1914/15 in Domburg maakte. De tekening wordt ook wel ‘Zee en sterrenlucht’ genoemd. En met die titel zie je ineens een zeegezicht in het werk, met die typische paalhoofden, het ritme van de golven, zee en hemel één. Het moment voordat Mondriaan de abstractie ontdekte.Maar Paul doet uiteraard niet aan één op één vertalingen. Het kunstwerk komt in het Zwarte Meer, tussen het oude land van Overijssel en de in 1942 drooggevallen Noordoostpolder. Voor de realisatie van het nieuwe land liep er een zes kilometer lange vaart, het Zwolse Diep, de Zuiderzee in. De vaart werd aan beide zijden geflankeerd door een strekdam. Een zo’n dam, de Zuiderkrib, is nu, in de vorm van een betonpad, nog steeds terug te lezen in het ingepolderde landschap. De Kort is voornemens om haaks op de dijk die rond de polder ligt, de dam 125 meter door te trekken in het water. Je kunt dan echt in het kunstwerk komen, dat bestaat uit stevige palen waaromheen rechthoekige drijvende eilanden scharnieren. Hun ‘stand’ wordt bepaald door de wind. Het kunstwerk verandert dus voortdurend van vorm. En dat op meer dan één manier. De eilanden bestaan namelijk uit kraggen. Een krag is ‘een aaneengegroeide plantenmassa in water’. Je kunt zo’n krag verzwaren en als zinkstuk gebruiken -zoals voor de strekdammen gebeurd is. Of je laat hem drijven. De Kort gebruikt een constructie van wilgentenen voor zijn kraggen. Er zal zeker riet op gaan groeien, en welke vogels zullen zich er thuis voelen?
Voor de positie van de palen vond De Kort inspiratie bij het Centrale Plaatsen Model van Walter Christaller uit 1933. Deze geograaf ontdekte dat historische bewonerskernen heel vaak op één uur gaans (wandelend) van elkaar liggen. Als je dat gegeven in een schema zet, krijg je een prachtig raatpatroon. Christallers model werd toegepast bij de inrichting van de polder: centraal Emmeloord en telkens op één uur gaans (fietsend) van de stad de dorpen. Tussen het ene en het volgende dorp zit ook telkens een uur fietsen. Zo ontstond de typerende diamantvorm van de polder.
De dam (of pier) die Paul aanlegt, ligt in een rechte lijn met het punt waar de zon om half acht staat. Een webcam gericht op de horizon zal elke dag op dat tijdstip een foto maken. Nog meer veranderlijkheid: van eind februari tot begin oktober kun je de zon boven de horizon zien, in de wintermaanden schemert het. Alle foto’s achterelkaar leveren een sequentie van beelden op: de zon verschuift van boven naar beneden en weer terug. De Kort plaatst een dwarse verticaal op ons Oost-West denken.
Bij Pier+Horizon kan de bezoeker, of beter beschouwer, heel wat betekenislagen afpellen. Wat overblijft is de vorm. Een kosmische landmeter heeft een plaats gemaakt. Hoe goed Paul ook vertelt, het blijft een geheim hoe het kan dat die plek zo mooi wordt.

De bovenste foto toont De Verbeelding, met op de achtergrond, als een vage streep, het werk Sea Level van Richard Serra.
Niet altijd online, en voorafgegaan door reclame, maar in het tv-programma Landinwaarts (15 april) een schitterend portret van de kunstenaar en zijn werk.