Het landschap in Westerwolde is mooi. Vooral het meest kleinschalige landschap van Ter Wupping, Smeerling of Ter Borg. Inwoners beseffen het zelf steeds meer, omdat bezoekers het zo waarderen en dat laten weten. Laatst hoorde ik op ’n parkeerplaats een deel van een gesprekje: “Wat is het hier mooi” zegt een man met een niet-Nedersaksische tongval, als hij richting auto loopt. “Joa man, ik kom hier wol drei, vair moal in weeke” zegt een mevrouw vol trots die net aan een wandelingetje wil beginnen. Je kon horen dat ze eigenlijk wel vaker wilde. Dit oude landschap met bosjes, akkertjes, graslandjes, een beek en steilranden. Het besloten landschap met doorkijkjes afgewisseld met openheid met zicht op een slingerende Ruiten Aa wordt door velen geprezen. Het oude landschap heeft veel kleine kantjes en randjes. Iets wat herinnert aan vroeger. Zandpaden met bloemrijke bermen horen daar onlosmakelijk bij.

Vroeger

Mijn oma ging lopend naar school. Elke dag vier kilometer heen en vier terug. Dwars door de akkers, velden en hooilanden. Ze vertelde mij dat overal langs de zandpaden bloemen groeiden. Blauwe klokjes (grasklokje), paarsblauwe bolletjes (blauwe knoop en zandblauwtje) en gele schermen (havikskruid). Korenbloem, klaprozen en margrieten kende ze bij naam. Die zandwegen zijn door ruilverkavelingen, schaalvergroting, mechanisatie en mobilisatie onnodig geworden en verdwenen. Maar deze paden waren wel een netwerk van groene aders door het toch al soortenrijke cultuurlandschap van weleer. Bloemen en vele insecten vonden een aan-een-schakeling van leefgebied. Er leefden zelfs hagedissen. Langs de vele akkertjes en graslandjes waren hoekjes en randjes waar productie van gewas niet mogelijk was. De geit moest ook nog ergens aan de stik, en dat kon prima in de bermen. En zo werden de schrale bermen ook nog beheerd.

Hard en snel

Nu zijn veel zandwegen uit het landschap verdwenen. De zandpaden van nu zijn meestal recreatieve (wandel)paden, zonder nevenfunctie. Alle plattelandswegen zijn verhard, meestal geasfalteerd. Tot aan het laatste perceel zijn wegen uitgevoerd in beton of puin om zware landbouwmachines te kunnen dragen en oogst van het land te transporteren. Steeds meer beseffen wij als natuurbeheerder dat niet alleen een groot stuk nat hooiland, een bos of een moeras bijzonder natuur herbergt. Een functioneel deel van een landschap, zoals vroeger een zandpad, wordt door tal van dieren gebruikt om te voorzien in levensbehoeften. Ook de randjes zijn belangrijk. Een randje langs het zandpad. Het randje natuur tussen zandpad en akker, maar wel verbonden met elkaar. Een randje natuur dichtbij wandelaar en gebruiker.

Als je ’s ochtends op een zandpad kijkt kun je zien dat niet alleen mensen het pad gebruiken. Tal van gekke loopsporen zijn zichtbaar. Veel (loop)kevers, muizen, wezels en egels arriveren veilig de overkant. Mussen, fazanten en patrijzen nemen er hun zandbad. Diezelfde vogels pikken steentjes op om voedsel in de maag te vermalen. Kneuen en geelgorzen eten de zaden van de vele plantensoorten in de berm. Zaden van composieten, zoals streepzaad of paardenbloem, zijn geliefd. Graafbijen graven hun holletjes in open kale zandige plekken. In het gangetje leggen ze hun eitjes op een smakelijk bedje van stuifmeel. Het stuifmeel halen ze van vooral composieten uit de bermen, lekker dichtbij. Maar bloemplanten worden tegenwoordig snel verdrongen door sneller groeiende grassen. Door toegenomen vermesting zijn bermen in snel tempo vergrast. De kleinere of later groeiende bloemen hebben het nakijken. Ze kunnen zich niet handhaven in die dichte grasmat. Kans op vestigen is er al helemaal niet.

Brede bermen op de Westeresch

Op de Westeresch, tussen Veele en Wessinghuizen, is onlangs een grootschalig akkercomplex verkleind tot cultuurlandschap van 60-70 jaar geleden. Zes grote akkers zijn herverdeeld in 40 akkertjes. De perceelvormen en -grenzen zijn gebaseerd op historische patronen. En belangrijk; ook de zandwegen zijn in oude glorie hersteld. Maar een zandweg is meer dan alleen een functionele rijbaan op zand. Ook de bermen doen mee. We hebben het plan opgevat om de zandwegen aan beide zijden van bermen te voorzien. Flink verschraald om langdurig kruiden en bloemen meer kansen te geven. Ook aan vogels is gedacht. Door het schrale zand is vogelgrit gemengd. Steentjes voor het vermalen van zaden in de maag en schelpjes voor een stevige eischaal en botten. De droge, schrale bermen zijn zandig en blijven open en warm tot op de bodem. In de open droge bermen verwachten we een bloemrijk patroon. Insecten houden van warmte en bloemen. En vogels houden van insecten. Tevens is één van de bermen extra verhoogd aangelegd om te fungeren als zogenaamde ‘beetlebank’. Een keverbank is een verhoogd rand langs akkers (het oorspronkelijke idee is een verhoogd opgeploegde bouwvoor) waar kevers en andere insecten zich beter kunnen handhaven. Het idee is dat de keverbank rust krijgt (minder bewerking) en een warmer microklimaat heeft, kortom gunstig voor insectenleven. Het ziet er nu nog gemaakt en kunstmatig uit. Maar in de loop der tijd moet het een vanzelfsprekende bloemrijke open berm worden.

Bettie Wiegman Fonds

Dit idee om de nieuwe zandwegen op te waarderen met een brede schrale berm ten behoeve van akkervogels viel in goede aarde bij subsidiegevers. Het Bettie Wiegman Fonds heeft besloten om een flinke subsidie te verstrekken om het idee uit te voeren. Daardoor is nu 750 meter zandpad van brede bermen voorzien. Aan beide kanten van het pad. Dat betekend dus anderhalve kilometer schrale, natuurrijke natuurrand erbij. Een randje voor korenbloem, streepzaad, reigersbek, kevers, zweefvliegen, vlinders, kwartel en geelgors. Een verbindende rand tussen zandweg en akker. Natuur, zo dicht bij wandelaar en gebruiker.