De groene… wat?! De glazenmaker, daar kun je eigenlijk van alles bij verzinnen. Maar het is dus een insect, een libel om precies te zijn, die zijn naam dankt aan de gelijkenis met glazenmakers uit vroeger tijden. Wanneer deze ruiten moesten repareren droegen zij het glas in een raamwerk van latten op hun rug waardoor het wel vleugels leken.

De groene glazenmaker is een zeldzame libellensoort die voornamelijk in laagveengebieden voorkomt. In onze mooie provincie voelt deze libel zich goed thuis in de waterrijke, zompige delen zoals in het Oostelijk Vechtplassengebied. Om te overleven is de groene glazenmaker afhankelijk van krabbenscheer. Voor deze waterplant leveren externe factoren zoals stikstof een barrière om zich te ontwikkelen en te verspreiden. Dit is desastreus voor de groene glazenmaker. Niet voor niets staat deze beauty op de Rode Lijst van bedreigde soorten die bescherming verdienen en waarvoor we maatregelen treffen in onze natuurgebieden. En dat is een van de uitdagingen voor onze boswachters beheer en voor mij als boswachter ecologie. Libellen fascineren mij enorm en ik neem je in deze blog dan ook graag mee in de wereld van de groene glazenmaker en het belang om ze een helpende hand te bieden zodat ze weer kunnen floreren in onze natuur.

Kieskeurige libel

De groene glazenmaker is vrij fors van ongeveer 7 cm. Het vrouwtje is duidelijk groener dan het mannetje. Ze zijn beide niet hetzelfde van kleur maar hebben diverse strepen en licht- en donkergekleurde vlekken. Het mannetje heeft naast een groenige kleur ook blauwe ogen en vlekken op zijn achterlijf. Als er één kieskeurige libel is, dan is het wel de groene glazenmaker. Hij komt in Nederland alleen maar voor op plekken waar de waterplant ‘krabbenscheer’ groeit. Dat is in de laagveengebieden in Noordwest-Overijssel, Friesland en Drenthe, het Vechtplassengebied en het veenweidegebied in Zuid-Holland en Utrecht. Verder komt de soort verspreid voor in de weidegebieden van Groningen en Friesland.

Waterplant als kraamkamer

Groene glazenmakers paren in de zomer, boven de krabbenscheervelden. De eitjes worden afgezet nét onder water in een plant waarin ze overwinteren. Bijzonder van deze libel is dat ze langer onder water leven dan erboven. Na 2-3 jaar eten en vervellen “sluipt” de larve het water uit en vervelt tot een volwassen libel. Dat ‘uitsluipen’ gebeurt meestal op krabbenscheerplanten van eind juni tot eind augustus, met een piek in de eerste helft van augustus. De larvenhuidjes zijn te vinden op de bladeren van de krabbenscheer die boven het water uitsteken. Eenmaal volwassen duurt het leven niet zo lang: eten, paren en eitjes leggen…

Krabbenscheer is veeleisend

Krabbenscheer komt vooral voor in meren en plassen van laagveenmoerassen, in sloten in het veenweidegebied en dode rivierarmen. Ook stelt het veel eisen: schoon en niet al te voedselrijke sloten én het is gevoelig voor milieuvervuiling.
Plekken waar veel krabbenscheer groeit en de sloot al begint dicht te groeien (verlanden), zijn geschikt voor voortplanting van deze libel. De krabbenscheervegetatie is hier zeer dicht en bestaat geheel uit drijvende rozetten van 2,5 à 3,5 cm brede bladeren, die 15 tot 30 cm boven het wateroppervlak uitsteken. Als een sloot langzaam verlandt van water naar bos, kan de libel hier niet meer terecht. Gelukkig worden deze verlandingsvegetaties regelmatig in fases geschoond – in veenweidegebieden door agrariërs in het kader van waterbeheer (‘schouwplicht’), in laagveenmoerassen in het kader van natuurbeheer. De vegetatie krijgt hierdoor geen kans om verder dicht te groeien en de situatie blijft in stand, wat gunstig is voor de groene glazenmaker.

Icoonsoort en beschermingsplannen

Het aantal groene glazenmakers is de laatste tientallen jaren hard achteruit gegaan en staat op de Rode Lijst van bedreigde soorten. Daarom is het nodig maatregelen te nemen voor het behoud van deze soort in ons land. Om de bescherming van deze libel vorm te geven, heeft het Rijk enige jaren geleden een soortbeschermingsplan opgesteld. Op Europees niveau wordt deze libel beschermd via de Habitatrichtlijn. Het doel van deze richtlijn is het waarborgen van de biologische diversiteit door de instandhouding van de natuurlijke leefgebieden en de wilde flora en fauna. De provincie Utrecht heeft daarnaast de groene glazenmaker tot een icoonsoort benoemd. Zeldzame soorten planten en dieren met betekenis voor Utrecht waarvoor maatregelen worden getroffen om hun leefgebied te verbeteren en te vergroten. Maatregelen die je voor deze soorten neemt hebben vaak ook een positief effect op andere soorten. Zo is de groene glazenmaker is afhankelijk van krabbenscheer en deze is weer afhankelijk van schoon en voedselarm water. Maar veel andere diersoorten hebben ook zo’n schone en voedselrijke omgeving nodig om te overleven.

Dilemma’s en uitdagingen in onze gebieden

Ook in onze terreinen lopen de aantallen groene glazenmakers achteruit en zijn ze bijvoorbeeld niet meer aanwezig in de Molenpolder. Sinds de (enorme) opkomst van de Amerikaanse rivierkreeft én het tijdelijk inlaten van voedselrijker water is de onderwatervegetatie in elkaar geklapt door vraat en vertroebeling van het water door deze rivierkreeften. Er zijn nauwelijks waterplanten meer (behalve waterlelie en gele plomp). Ook krabbenscheer – ooit met duizenden planten aanwezig – is zo goed als verdwenen uit de Molenpolder. En daaraan samenhangend ook de groene glazenmaker.

Om het tij te keren zijn er vergevorderde plannen om de Amerikaanse rivierkreeft grootschalig te gaan bevissen. Ook het inlaten van gebiedsvreemd water zal worden verminderd door andere waterpeilen. Hopelijk treedt er dan weer natuurherstel op. Het enten van waterplanten met onder meer krabbenscheer kan ook de groene glazenmaker in de Molenpolder weer terugbrengen. We werken er hard aan, maar we zijn er nog niet….

In de Westbroekse Zodden is de groene glazenmaker nog wel aanwezig, zij het in kleine aantallen. We zijn hier volop bezig met natuurherstelmaatregelen in het kader van Natura2000. Dat betekent het (deels) verwijderen van bosopslag en het creëren van open water zodat de krabbenscheervegetatie zich weer kan ontwikkelen en uitbreiden.

Sinds 2014 worden de libellen in de Gagelpolder door Staatsbosbeheer-vrijwilliger Marian Peterse geteld. Hiervoor is een libellenmonitoringroute gemaakt die langs de krabbenscheersloot naast de legakker van voormalig eigenaar ‘Van de Hoven’ (Gagelpolder) loopt. Door de luwe, zonnige ligging, de openheid in bosvegetatie op diverse plekken en de mooie water- en oevervegetatie is deze sloot een zeer geschikt leefgebied voor laagveenlibellen. Behalve de gewone laagveensoorten bevinden zich hier sinds een aantal jaar populaties van de Rode Lijstsoorten groene glazenmaker, gevlekte witsnuitlibel en gevlekte glanslibel. We blijven de situatie hier goed monitoren zodat we tijdig kunnen ingrijpen met herstelmaatregelen.

Zelf zien?

Je kunt de groene glazenmaker (uiteraard ook andere libellen) tussen juni en september goed zien boven en rond de sloten en plaatsen met krabbenscheer. Ze patrouilleren dan en zoeken naar voedsel. Bijvoorbeeld in het Oostelijk Vechtplassengebied of in het hierboven genoemde Gagelpolder. Bekijk hier mijn vlog.

Meer informatie over bijzondere dier- en plantsoorten op de site.