In dit blog willen we graag meer inzicht geven in de manier waarop we de grote grazers in de Oostvaardersplassen monitoren. Aan het einde van de winterperiode wordt er naast de dagelijkse kuddecontroles wekelijks een monitoringsronde uitgevoerd, waarbij een dierenarts en onze kuddebeheerder de grote grazers bekijken, en op hun conditie en eventuele afwijkingen of bijzonderheden beoordelen.

Sinds een aantal jaren is het beheer voor de Oostvaardersplassen er nadrukkelijk op gericht om meer landschappelijke variatie en meer biodiversiteit in het Natura 2000 gebied te realiseren. Dit beleid voor het gebied is met ruime democratische meerderheid door de Provincie Flevoland vastgesteld. Immers, de provincie is verantwoordelijk voor het natuurbeleid. De Oostvaardersplassen is sinds haar ontstaan een bijzonder en belangrijk vogelreservaat en er zijn de afgelopen jaren tal van maatregelen genomen om het leefgebied voor vogels te optimaliseren. We besteden daar in het boswachtersblog regelmatig uitgebreid aandacht aan.

Om de landschappelijke diversiteit te realiseren is het provinciale beleid vertaald in het managementplan voor de Oostvaardersplassen. Daarin is opgenomen dat het aantal grote grazers teruggebracht wordt naar 1100 dieren. In de winter van 2022-2023 werd dit doel gerealiseerd en wordt het aantal van 1100 dieren ook de komende jaren gehandhaafd door actief beheer.

Met de provincie is afgesproken dat er in de Oostvaardersplassen geen grazers doodgaan door een gebrek aan voedsel. Dit betekent dat we bijvoeren wanneer de conditie van de dieren onder de afgesproken gemiddelde conditiescore komt.

In winters van 2018, 2019, 2020, 2021 en 2022 hebben we op basis van de conditie (Body Condition Score) bijgevoerd. Vorig jaar waren de aantallen grote grazers als gevolg van beheer significant gedaald en waren de terrein- en weersomstandigheden zodanig dat er daarmee, op basis van hun conditie, geen noodzaak tot bijvoeren was. Lees hiervoor ook de blogs die we daarover in de verschillende jaren hebben geschreven.

Om inzicht te geven in het proces wanneer er tot bijvoeren van de grote grazers wordt overgegaan even iets over het natuurlijke proces in de Oostvaardersplassen, de monitoring van de dieren en de keuzes die er daarbij gemaakt worden.

Allereerst wat algemene opmerkingen over de grote grazers in het natuurgebied. Het natuurlijke voedingspatroon bij de Heckrunderen, konikpaarden en edelherten is dat ze in de loop van de zomer en de herfst een vetvoorraad aanleggen om de minder voedselrijke winterperiode door kunnen komen. In de herfst zijn de dieren doorgaans ‘moddervet’. In de loop van de winter gebruiken ze beetje bij beetje van deze vetvoorraad en neemt de conditie geleidelijk af.

Dat de conditie afneemt gedurende het winterseizoen betekent niet dat de dieren lijden of ‘ziek’ zijn, net zoals vette dieren in de herfst ook niet ‘ziek’ zijn. Het is een natuurlijk proces dat je in natuurgebieden, waar ook ter wereld, kunt zien.

De Heckrunderen hebben gras met een lengte van minimaal 5 cm nodig om hun vetvoorraad goed op peil te houden. Wanneer dit langere gras schaarser wordt, maken de dieren gebruik van hun vetvoorraad en neemt hun conditie eerder af dan die van de konikpaarden en edelherten, die ook goed met andere voedingsbronnen en korter gras uit de voeten kunnen. Bij de wintermonitoring van de grote grazers gaat de aandacht in eerste instantie dan ook uit naar de conditie van de Heckrunderen.

Hoe gaat de monitoring en de conditiescoring in zijn werk?

Er wordt bijna dagelijks door de beheerders een ronde door het veld gemaakt en wordt er gekeken naar de dieren. Hierbij worden afwijkingen in gedrag en andere bijzonderheden bij de dieren vastgesteld en wordt eventueel actie ondernomen. In de winter vindt er met toenemende frequentie (tot wekelijks aan het einde van de winterperiode) een bezoek van een dierenarts plaats. Hij maakt dan met de kuddebeheerder een ronde door de Oostvaarderplassen en het Oostvaardersveld langs de kuddes Heckrunderen en konikpaarden en indien zichtbaar ook de edelherten.

Hierbij worden de Heckrunderen beoordeeld en wordt een Body Condition Score (BCS) aan het dier gegeven. Dit wordt gedaan vanuit een auto die zo dicht als mogelijk bij de kudde wordt neergezet. Met een verrekijker wordt bijna elk dier bekeken (sommige dieren zijn niet goed te beoordelen omdat ze in de kudde achter andere dieren staan). Hierbij wordt goed gekeken naar de ‘magere’ dieren. Het betreft hier meestal zogende of eenjarige dieren. De zogende koeien geven hun vet via de melk door aan hun kalveren en de jongere dieren gebruiken hun energie voor de opbouw van hun lichaam en dus niet voor de aanmaak van vet. De dierenarts kijkt ook naar het gedrag van de dieren en de terreinomstandigheden. Deze monitoringsgegevens legt hij vast in een verslag. Deze verslagen zijn te vinden op onze website.

Body Condition Score

De conditie wordt uitgedrukt in de Body Condition Score (BCS) Kort samengevat zijn de volgende scores mogelijk:

BCS 1 – Heel mager
BCS 2 – Mager
BCS 3 – Goed
BCS 4 – Vet
BCS 5 – Heel vet

De gemiddelde BCS score van de Heckrunderen neemt volgens verwachting gedurende de winter af. Wanneer de gemiddelde BCS score dichter bij de 2 komt en er geen verwachting is dat de weers- en terreinomstandigheden op korte termijn verbeteren, adviseert de dierenarts om te gaan bijvoeren. Staatsbosbeheer neemt hierop het besluit om bij te voeren.

De afgelopen jaren hebben we veel ervaring kunnen opbouwen met deze manier van monitoren en hebben we, indien nodig, bijgevoerd. In de winter van 2022-2023 was het bijvoeren niet nodig (door structureel minder grote grazers dan eerdere jaren en een relatief milde winter bleef de conditie van de dieren op peil). Er zijn dan ook geen dieren doodgegaan door een gebrek aan voedsel. Doordat het gedrag ook steeds wordt meegenomen bij beoordeling van de dieren hebben we ook een goede indicatie of de dieren verzwakt zijn en niet meer mee kunnen komen met de kudde.

Mocht er op basis van de monitoring geadviseerd worden om bij te voeren dan zijn we daar steeds klaar voor en hebben voldoende hooi op voorraad.